آب و فرهنگ- پایتخت ایالت اورارتو توسپا، شهر کنونی وان بود. این تمدن که در حوضه دریاچه وان تاسیس شده و بیش از دو قرن پابرجا بود، از نظر آب، معماری و فرآوری مواد معدنی مطرح است.
پادشاه به زمین بایر که توسط کوهها و صخره‌های شیبدار احاطه شده، نگاه می‌کرد. متفکر، غرق در تأمل... در مقابلش آبی بی‌پایان وجود داشت. نمی‌دانست که در مقابلش یک دریا وجود دارد یا یک دریاچه! زیرا به قدری بزرگ بود که او را گیج می‌کرد. تا چشم کار می‌کرد در مقابلش آب بود.. این آب بااحتشام، کوهها و سرزمین‌های بایر را به ناگاه در نظر پادشاه بی‌اهمیت کرد... پادشاه از افکار خود دوری کرد، چهره‌اش روشن شد. چون اگر آب باشد حیات هم هست! اگر آب باشد، همه چیز وجود دارد، همه چیز ممکن است! پادشاه تصمیم گرفت تا با مردمش در اینجا ساکن شود...
شرایط جوی در شرق ترکیه چالش‌برانگیز و دشوار است. هرچند که آب و هوا و شرایط زمین سخت است، اما این قانون نمی‌شکند، یک پادشاهی قدرتمند در نزدیکی این آب که اندازه‌اش شبیه دریاست، جای خود را در صحنه تاریخی هزاره اول قبل از میلاد می‌گیرد. این تمدن که در کنار دریاچه وان بزرگترین دریاچه ترکیه و در عین حال در مجاورت بزرگترین دریاچه گازدار جهان تشکیل شده، تمدن اورارتو است. مردم اورارتو سهم بزرگی در میراث آناتولی و میراث جهانی در بخش‌های فرهنگ، هنر، معماری و مهندسی داشته‌اند.
پایتخت ایالت اورارتو توسپا، شهر کنونی وان بود. این تمدن که در حوضه دریاچه وان تاسیس شده و بیش از دو قرن پابرجا بود، از نظر آب، معماری و فرآوری مواد معدنی مطرح است. اورارتوها به جغرافیای دشواری که در آن ساکن شده‌اند شکل داده، آن را برای کشاورزی مناسب ساخته و سازه‌های آبی ساختند که حتی امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در نتیجه کاوش‌ها و تحقیقات انجام شده مشخص شد که پادشاهان اورارتو که به سازه‌های آب اهمیت می‌دادند، بیش از 60 سد، استخر و کانال آبیاری ساختهاند. این تعداد برای آن دوره واقعاً باورنکردنی است! و جالب است که در آن زمان، این تعداد سازه آبی در هیچ کجای دنیا مشاهده نشده است! یکی دیگر از ویژگی‌های جالب توجه این سازه‌ها، وجود حداقل یک کتیبه در هر یک از سدها و کانال‌ها است. در این کتیبه‌ها، پادشاهان گفته‌اند که سدها و سایر سازه‌های آبی را برای حاصخیز کردن زمین ساختهاند. هر پادشاه نام خود را در این کتیبه‌ها قید کرده است... به لطف سدها، برکه‌ها و کانال‌ها، زمین‌های غیرحاصلخیز به طور منظم آبیاری شده و آب به طور سیستماتیک بین مردم توزیع می‌شد. بنابراین در شرق آناتولی، بنیان کشاورزیِ مبتنی بر آبیاری، برای اولین بار توسط پادشاهی اورارتو گذاشته شد. تمدن اورارتو نقش بسیار مهمی در آغاز و توسعه این سنت ایفا کرد، که در دوره‌های بعدی به دوران پارسی، هلن، بیزانس و عثمانی منتقل شد.
کارشناسان این منطقه را به دلیل وجود سازه‌های بیشمار آب به عنوان بزرگترین "تمدن هیدرولیک" یا "منطقه سد" آناتولی و جبهه قدیمی آسیا توصیف می‌کنند. علیرغم شرایط سخت آب و هوا در دوران باستان، برخی از این سازه‌های آبی که باعث شده این منطقه عصر طلایی خود را زنده نگه دارد، امروزه همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد! ما در مورد کانال‌ها و سدهایی که 2700 سال پیش ساخته شده، صحبت می‌کنیم! تمدنی که 2700 سال پیش می‌زیسته؛ چنان کارهای شگفت‌انگیزی را در مهندسی و معماری انجام داده است که علیرغم قرار گرفتن در یک منطقه زلزله‌خیز، این سازه‌ها تا به امروز باقی مانده‌‌اند! آیا به نظر شما شگفت‌آور نیست؟ یکی از این سازه‌ها کانال منوآ است که بیش از 50 کیلومتر طول دارد و با نام پادشاه اورارتو که کانال را ساخته شناخته می‌شود.این کانال به عنوان شگفتی مهندسی آب جهان در نظر گرفته شده است. با دیدن اینکه کانال همچنان به زندگی در سرزمینهایی که 2700 سال پیش به آن حیات بخشیده ادامه می‌دهد، نمی‌توان تعجب و تحسین نکرد! تصور می‌شود که نام کانال که اکنون شامران نامیده می‌شود به سمیرامیس ملکه آشوری می‌رسد و به مرور نام سمیرامیس به شامران تبدیل شده است. با این حال اطلاعات دقیقی در مورد این موضوع وجود ندارد.
یکی دیگر از سازه‌های آبی که سبب تحسین از اورارتوها می‌شود، سد کشیش‌گول است! کارشناسان در این زمینه می‌گویند وقتی از نظر دوره و مقاومت بررسی کنیم، سدها، استخرها و کانال‌های آبیاری ساخته شده توسط اورارتوها به هیچ کجای دنیا شباهت ندارند. جای تعجب نیست که مهمترین سازه‌های آبی در آناتولی یافت می‌شود!
پادشاهان اورارتو با تأسیسات آبیاری که ساختند، این منطقه را به نقطه بسیار مهمی در کشاورزی و دامپروری تبدیل کردند. در بسیاری از کاوش‌ها صدها مکعب کشف شده است که می‌توان داخل آن مقدار زیادی غذا و نوشیدنی گذاشت. انواع محصولات موجود در این مکعب‌ها از حبوبات گرفته تا جو و گندم، از انگور گرفته تا روغن کنجد به ما نشان می‌دهد که مردم اورارتو تا چه حد در کشاورزی پیشرفته بوده‌اند.
البته هنگام صحبت در مورد اورارتوها، نباید تنها از مهندسی آب سخن گفت. اورارتوها در مباحث معماری و فلزکاری نیز مطرح بوده‌اند. اولین تمدنی که با ذکر استادان سنگ و فلزکاری در زمان خود به ذهن خطور می‌کند، اورارتوها هستند. غنای منطقه از نظر معادن مس و آهن، وفور جواهرات، کالاها و ابزار کشاورزی که در این کاوش‌ها کشف شده، ابعاد تولید و تجارت معدن را نشان می‌دهد.
همانطور که در ابتدای برنامه گفتیم، کوههای منطقه‌ای که اورارتوها در آن زندگی می‌کردند بسیار شیبدار و آب و هوای آن سخت بود. اورارتوها برای انطباق با این جغرافیا، کارهای منحصر بفردی در معماری انجام داده و با شهرها و قلعه‌های بزرگ و سازه‌های آبی بینظری که ساختهاند، منطقه را آباد کرده‌اند.
اورارتوها شهرهای خود را طبق نقشه خاصی تاسیس کردند. آنها این کار را نه آنطور که زمین اجازه می‌داد، بلکه با شکل دادن به زمین به دلخواه خود انجام می‌دادند. ساختمان‌ها را به صورت تراس در دامنه‌ها قرار داده و شبح هرمی شکل هنگام تماشای شهرها و قلعه‌هایش جلب توجه می‌کند. این در عین حال از ویژگی‌های مشخصه سیستم‌های دفاعی آنان است.
پادشاهان اورارتو همچنین یک سیاست اسکان که به هزاران نفر اجازه اسکان در حوضه دریاچه وان می‌داد، ایجاد کردند. پایتخت توسپا یکی از باشکوه‌ترین و شلوغ‌ترین شهرهای زمان خود بود. در برنامه‌ریزی شهری، تقاطع خیابان‌های عریض با خیابان‌های شیبدار، "طرح شبکه" نامیده می‌شد. توسپا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شهرهایی که این طرح در آن اجرا شده، ظاهر می‌شود. پادشاهان اورارتو مردم بومی خود را با آسودگی بیشتری در شهرها اسکان داده‌اند. در شهرهای جدیدی که در سرزمین‌های حاصل از جنگ تأسیس کردند، اسکان منظم‌تری را فراهم کردند. آنها درک خود را از شهرنشینیِ مبتنی بر کشاورزی را توسعه دادند. همه اینها به ما نشان می‌دهد که اورارتوها رویکردی آگاهانه و ریشه‌دار نسبت به شهرنشینی و همچنین صلاحیت خود در مهندسی و معماری داشته‌اند.
اورارتوها با آثار منحصر بفرد خود به عنوان تمدن آبیاری محسوب می‌شوند. در برنامه این هفته از سازه‌های آبی که با تکنولوژی بسیار فراتر از دوره خود ساخته شده، و حتی امروزه نیز تحسین می‌شود، سخن گفتیم.