امروز ما در مورد برگاما یکی از مراکز فرهنگی و هنری برجسته جهان باستان، پادشاهی کوچک اما مهم آناتولی غربی و سازههای آبی "سلطنتی" برای شما سخن خواهیم گفت
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی اکو؛ وقتی به دوران باستان فکر میکنید، اساطیر و وقتی به اساطیر میاندیشید، عصر باستان به ذهن خطور میکند. این دو پدیده از یکدیگر تغذیه میکنند و در هم عجین شدهاند. بسیاری از شهرهای جغرافیای آناتولی با خدایان اسطورهای و سازههایی که برای آنها ساخته شده، شهرت دارند. اما شهری وجود دارد که در میان آنها خودنمایی میکند: پرگامون یا برگاما... برگاما با سازههای اختصاص داده شده به زئوس پادشاه خدایان، هرا همسر زئوس، دیمتر الهه باروری، آسکلپیوس خدای سلامتی و خدایان مصر بسیار متفاوت است. امروز ما در مورد برگاما یکی از مراکز فرهنگی و هنری برجسته جهان باستان، پادشاهی کوچک اما مهم آناتولی غربی و سازههای آبی "سلطنتی" برای شما سخن خواهیم گفت.
پرگامون یعنی برگاما، پایتخت پادشاهی برگاما، از دوره باستان تا به امروز میزبان تمدنهای بسیاری بوده است. بیایید با سازههای آبی این شهر باستانی که پیشگام معماری، هنر و بهداشت بوده و امروزه در منطقه برگامای ازمیر واقع شده است، آشنا شویم.
برگاما شهری است که مانند رم، استانبول و قدس شرقی؛ شگفتانگیزترین سازههای آبی جهان باستان در آن واقع شده است... کتابها و تحقیقات زیادی درباره این موضوع، یعنی در مورد سازههای آب برگاما وجود دارد. متأسفانه، تنها ویرانههای این بناهای تاریخی تا به امروز باقی ماندهاند. انتقال آب با فشار که فقط در فوارهها مورد استفاده قرار میگرفت، برای اولین بار در پرگامون، پایتخت پادشاهی برگاما و در لولههای سفالی مورد استفاده قرار گرفت. نمونه قابل توجه دیگر در برگاما سیستم لوله سربی است. با این سیستم، آب حمل شده از کوه مادرا در 45 کیلومتری پایتخت، از سه دره و دو تپه کم ارتفاع عبور میکرد. عمق یکی از درهها 160 متر است، یعنی به ارتفاع یک آسمانخراش 50 طبقه! آب از طریق لولههای سربی با عبور از سنگهای بزرگی که زیر زمین ردیف شده، به شهر آورده میشد. چنین آبراه بزرگی، متشکل از بیش از دویست هزار لوله سفالی، تا قرن بیستم وجود نداشته است! از این نظر یکی از تأسیسات آبی پیشرو در جهان است و از آن به عنوان سازه آبی شایسته پادشاهان یاد میشود.
شکل زمین نقش مهمی در برنامهریزی شهر باستانی پرگامون دارد زیرا پایتخت پادشاهی در دامنه کوه ساخته شده است. به دلیل عدم وجود زمین مسطح در پرگامون، تراسهایی ساخته میشد. بدین ترتیب نمونهای بینظیر از معماری و برنامهریزی شهری در هماهنگی با زمین تحقق یافته است. این شهر به شکلی متناسب با شکل سطح زمیت، از بالا به پایین گسترش یافته است.
"شهر علیا" جایی که قلعه و دیوارها در آن واقع شده است، منطقهای است که پادشاهان، روشنفکران و فرماندهان در آن زندگی میکردند. در اینجا یک تئاتر باستانی نیز وجود دارد. در تمدن های یونان و روم مهمترین ساختمان ها پس از معابد، آمفی تئاترها هستند. آمفی تئاتر برگاما بر روی یک تپه کاملا شیب دار ساخته شده و عنوان پرشیب ترین آمفی تئاتر جهان را به خود اختصاص داده است. این آمفی تئاتر 10 هزار نفر ظرفیت دارد.
در بخشی که با نام شهر سفلی مشهور است، معبد آگارا، مدرسه مجسمهسازی، خانهها و معبد سراپیس وجود دارد. با تصرف شهر توسط رومی ها و بدلیل مسیحی بودن رومیها معبد سراپیس بعدا به کلیسا تبدیل شده و تنها کلیسا از 7 کلیسای ذکر شده در کتاب مقدس انجیل است که مکان آن مشخص است. در اینجا سالن ورزشی و مکان مقدس دمتر و هرا وجود دارد. حیاط سرخ، بزرگترین بنای یادبود شهر که با خشتها برای خدایان مصری دوره رومی ساخته شده و بسیار خوب حفظ شده است نیز در اینجا واقع است.
این شهر از همه نظر بسیار خاص است، اما معبد آسکلپیوس آن را در جایگاه دیگری در میان شهرهای باستانی جهان قرار میدهد... این معبد که به نام خدای طب دوران باستان ساخته شده است، در انتهای پناهگاه آسکلپیون واقع شده و در واقع یکی از اولین بیمارستانهای جهان است... اگرچه با بیمارستانهایی که ما به آنها عادت کردهایم متفاوت است، اما مکانی برای بهبود بیماران توسط پزشکان بوده است. آسکلپیون که مهمترین مرکز بهداشتی آناتولی غربی بود، در عین حال اولین نهادی است که درمان کرده و سیاستهای بهداشت عمومی را تولید میکرد.
عبارت "مرگ نمیتواند وارد اینجا شود" که در ورودی این بیمارستان نوشته شده، شاید یک افسانه باشد ولی این واقعیت است که زنان باردار و بیماران لاعلاج در آسکلپیون پذیرفته نمیشدند. اتاق های خواب در آسکلپیون و همچنین یک چشمه آبگرم و استخرهای درمانی وجود داشت. همچنین یک تونل زیرزمینی طولانی برای محافظت از بیماران از شرایط نامساعد جوی ساخته شده است. بیماران را در اتاق خواب میخواباندند، پس از بیدار شدن خوابهای خود را به کشیشهای معالج تعریف میکردند و بدین ترتیب درمان میشدند. جدا از این، برنامههای غذایی، حمامهای گل، ماساژ با روغن و پمادهای گیاهی و درمان با آفتاب نیز در این مرکز انجام میشد. این همان درمانی است که مردم امروز هزاران سال بعد به آن روی آوردهاند! علاوه بر این، بیماران از نوعی آب که به نظر مقدس و شفابخش است، مینوشیدند و در استخرها استحمام کرده و به صدای آب چشمه مقدس گوش میدادند. بنابراین در این مرکز، اقدامات روان درمانی با قدرت ترمیم آب ترکیب شده و در صورت لزوم، مداخله جراحی انجام میشد.
گفته میشود جالینوس در این مرکز بهداشتی تدریس کرده و بیماران را معالجه میکرد. جالینوس یکی از اولین پزشکان و داروسازان جهان است که بعد از بقراط بیشترین کمک را به علم پزشکی کرده است...
در مجاورت آسکلپیون، یک چشمه آبگرم نیز وجود داشت که برای بیماریهای پوستی مفید بود. در آن زمان به مکانهایی که دارای آب شفابخش بودند، اسپا گفته میشد. اسپا که امروزه بسیار مورد استفاده قرار میگیرد، در واقع مخفف کلمات لاتین Salus Per Aqua ، یعنی "سلامتی از آب" است!
یکی دیگر از ساختارهای مهم منطقه محراب زئوس است که آن هم در موزه برلین به نمایش گذاشته شده است .این محراب که یک بنای یادبود پیروزی است، در میان ساختارهای دوره باستان از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است... حرکات و حالت چهره فیگورها تسلط بر مجسمهسازی توسط هنرمندان پرگامون را نشان میدهد... امیدواریم این گنجینه بینظیر که امروز میتوان از آن در موزه برلین بازدید کرد، در اسرع وقت به جایی که متعلق است برگردد...
غیرممکن است که به هنگام ذکر نام برگاما، پرگامنت به ذهن خطور نکند. پرگامنت پوست حیوانی است که پاره نمیشود، به راحتی آتش نمیگیرد و به طور ویژه برای نوشتن در هر دو طرف آن آماده شده است. پاره شدن سریع پاپیروس و این واقعیت که در جغرافیاهای دیگری به جز مصر به راحتی در دسترس نبودند، سبب شد تا پرگامونیها یکی از بزرگترین هدیهها را برای بشریت به ارمغان بیاورند. پرگامون به معنی "کاغذ برگاما" از نام لاتین آن گرفته شده و به همه زبانها منتقل شده است. هنگامی که مردم پرگامون به تمدنی دست یافتند که پوست را پیدا کنند، کتابخانههای خود را با هزاران اثر نوشته شده روی این نوع کاغذ پوستی پر کردند. بنابراین کتابخانه باشکوه پرگامون با حدود دویست هزار نسخه خطی، به یکی از سه کتابخانه بزرگ جهان باستان تبدیل شد!
بیایید به طور خلاصه در مورد مرکز درمانی باستانی آلیانوی که در نزدیکی برگاما واقع شده و با پل، چشمه یادبود و تونلهای خود جلب توجه میکند، صحبت کنیم. آلیانوی به عنوان خانه آسکلپیوس "خدای سلامت" شناخته میشود... آلیانوی با داشتن آبهای گوگردی با دمای 45 درجه سانتیگراد، یکی از مراکز بهداشتی پیشرو جهان باستان بود. در حالی که درمان مبتنی بر روان درمانی در آسکلپیون در برگاما انجام میشد، آبدرمانی در آلیانوی اعمال میشد. متأسفانه امروز این مرکز درمانی در زیر آب سد یورتانلی غوطهور شده است. در حین حفاریها تعداد زیادی تندیس، آثار شیشهای منبتکاری شده، سکههای طلا، نقره و برنز و یک مجسمه آفرودیت پیدا شد.
منطقه باستانی چندلایه برگاما، حاوی لایههای مختلف مربوط به دورههای هلنیستی، رومی، روم شرقی و عثمانی است. وجود لایههای مختلف فرهنگی در این منطقه، باعث انعکاس شکل خاص و منحصر به فرد شهرنشینی و معماری در این مکان شده است.
شهری که در متون باستانی از آن با عنوان پرگامون یاد شده، پایتخت سلسله آتالوس در 200 سال پیش از میلاد بوده و در دوران خود مرکز فرهنگ، علم و سیاست محسوب می شده است. در این شهر علاوه بر معابد، کاخها و سالنهای تئاتر، یک کتابخانه بزرگ نیز وجود داشته است.
برگاما در سال 133 قبل از میلاد به تصرف رومی ها درآمده و پس از آن در این شهر آسکلپیون که یکی از مهمترین مراکز درمانی زمان خود محسوب می شده تاسیس گردیده است.
شهر در دوره بیزانس اهمیت خود را از دست داده و تغییر مسیر کاروانهای تجاری باعث شده تا برگاما تبدیل به شهر متوسط و معمولی شود.
این شهر باستانی در آغاز قرن 14 تحت سلطه امپراتوری عثمانی درآمده است. در این دوره با تغییر فرهنگی جدیدی روبرو شده و گسترش یافته است. حمامها، پلها، مهمانخانهها، کاروانسراها و بازارهای منعکس کننده فرهنگ عثمانی در شهر ساخته شده است.
اولین حفاریهای باستانشناسی در برگاما در دهه 1870 آغاز شده و بدین وسیله امروزه بخش اعظم این شهر باستانی شناخته شده است. برخی از یافتههای بدست آمده در نتیجه حفاریهای باستانشناسی، در موزه برگاما که اولین موزه باستانشناسی ترکیه است، به نمایش گذاشته شده است.