کتابخانه ملی تاجیکستان
کتابخانه ملی تاجیکستان در سال ۱۹۳۳ میلادی بر پایه کتابخانه شهر استالین‌آباد، پایتخت جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان – تأسیس شد و یک سال بعد نام شاعر بزرگ، ابوالقاسم فردوسی را بر خود گرفت.
در سال ۱۹۹۳ میلادی، کتابخانه دولتی جمهوری تاجیکستان به نام ابوالقاسم فردوسی، عنوان «کتابخانه ملی» را دریافت کرد.
مراسم بهره‌برداری از ساختمان جدید «کتابخانه ملی تاجیکستان» وابسته به دستگاه اجرایی رئیس‌جمهور جمهوری تاجیکستان، در تاریخ ۲۰ مارس سال ۲۰۱۲، در آستانه جشن جهانی نوروز با حضور امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان برگزار گردید.
ساختمان جدید نُه‌طبقه‌ای این کتابخانه به شکل «کتاب باز» ساخته شده و مطابق با معیارهای مدرن جهانی است. طول آن ۱۶۷ متر، ارتفاعش ۵۲ متر است و از چهار بخش تشکیل می‌شود: بخش «الف» دارای ۹ طبقه با زیرزمین، بخش‌های «ب» و «ج» هر یک دارای ۶ طبقه با زیرزمین، و بخش «د» دارای ۴ طبقه است. مساحت کلی ساختمان کتابخانه ۴۴ هزار و ۷۸ متر مربع می‌باشد. نمای مرکزی بنا با ۲۲ نیم‌تندیس از دانشمندان و ادیبان برجسته زینت یافته است.
کتابخانه ملی تاجیکستان به عنوان یک نهاد دولتی برای حفظ میراث فرهنگی، نگهداری اسناد و بایگانی مطبوعات ملی، و نیز مرکز علمی ـ پژوهشی، اطلاعاتی و فرهنگی محسوب می‌شود. این کتابخانه وظیفه گسترش علم کتابداری، کتاب‌شناسی، فهرست‌نویسی و کاربرد فناوری‌های نوین اطلاعاتی را بر عهده دارد. کتابخانه ملی بزرگ‌ترین مخزن نسخه‌های خطی، نشریات چاپی و آثار ادبی چاپی در جمهوری تاجیکستان است و از نظر وظایف و عملکرد، با استانداردهای اصلی یونسکو برای کتابخانه‌های ملی هم‌تراز است.
کتابخانه نشریات گوناگون کتاب‌شناسی علمی، راهنما و توصیه‌ای منتشر می‌کند. تقویم‌های سالانه‌ی رویدادهای تاریخی و خاطره‌انگیز تاجیکستان به طور گسترده استفاده می‌شوند. همچنین پژوهش‌های جامعه‌شناختی درباره توسعه شبکه کتابخانه‌های عمومی، میزان مراجعه خوانندگان به کتابخانه‌های روستایی، و وضعیت کتاب‌شناسی ملی انجام می‌شود.
کتابخانه ملی تاجیکستان یکی از دستاوردهای مهم ملت تاجیک به شمار می‌رود. آثار بزرگان ادب فارسی و تاجیکی، ازجمله ابن‌مقفع، طبری، رودکی، فردوسی، بیرونی، ابن‌سینا، خیام، مولوی، جامی، احمد دانش، صدرالدین عینی، باباجان غفورف، میرزا تورسون‌زاده و دیگران در مجموعه کتابخانه جای گرفته‌اند. مجموعه کتابخانه همواره با آثار علمی و ادبی نویسندگان و شاعران معاصر کشور غنی‌تر می‌شود و شمار نشریات علمی به زبان تاجیکی نیز افزایش یافته است.
تمام مؤسسات، سازمان‌ها، شرکت‌ها و همچنین همه شهروندان جمهوری، بدون در نظر گرفتن ملیت، نژاد، جنس، زبان، عقیده دینی، دیدگاه سیاسی، وضعیت اجتماعی یا میزان دارایی، می‌توانند از خدمات کتابخانه بهره‌مند شوند.
هر سال کتابخانه برای عموم مردم و کارشناسان حدود ۱۵۰ برنامه گوناگون برگزار می‌کند: ازجمله همایش‌ها، سمینارها، میزگردها، شب‌های ادبی، نمایشگاه‌های کتاب، روزهای اطلاع‌رسانی، روزهای بازدید آزاد و معرفی کتاب‌ها.
ساختار اصلی کتابخانه شامل ۳۶ بخش تخصصی و ۴ مرکز است که در مجموع بیش از ۴۰۰ کارشناس در آن فعالیت دارند.
کتابخانه دارای ۲۷ تالار مطالعه با ۱۵۰۰ جای نشست و ۲۷۴ ایستگاه کاری رایانه‌ای است. برای همایش‌ها و سمپوزیوم‌ها ۹ تالار با ظرفیت ۱۲۰۰ نفر و ۳ نمایشگاه کتاب دارد:
موزه کتاب برای نمایش نسخه‌های خطی و کتب نادر،
گالری کتاب برای برگزاری نمایشگاه‌های علمی و آموزشی در زمینه‌های گوناگون.
در کتابخانه «تالار کتاب‌های جدید» فعال است که در آن تازه‌ترین آثار وارد شده، شامل کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات به نمایش گذاشته می‌شوند. روزنامه‌ها هر روز، مجلات بر اساس دوره انتشار (ماهانه یا فصلی) و کتاب‌ها طبق خرید جدید نوسازی می‌شوند.
کتابخانه مرکز علمی و روشی برای کتابخانه‌های سراسر کشور است و به کتابخانه‌های منطقه‌ای کمک‌های مشورتی و فنی ارائه می‌دهد.
کتابخانه مجموعه‌ای جامع از منابع را بر اساس اصل گردآوری و نگهداری کامل ایجاد کرده است. طی سال‌های فعالیت، حجم مجموعه آن ۱٫۶ برابر افزایش یافته و اکنون بیش از ۳ میلیون سند به ۵۰ زبان مختلف جهان دارد.
جهت‌گیری اصلی فعالیت کتابخانه بر انتشار آثار به زبان تاجیکی و آثاری است که درباره تاجیکستان، صرف‌نظر از محل چاپ، نوشته شده‌اند. سالانه حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار کتاب، مجله، روزنامه، پایان‌نامه، اسناد فنی، آثار علمی، کتاب‌شناسی، راهنما، دایرةالمعارف و مجموعه‌های آماری وارد مجموعه می‌شود.
منابع تکمیل کتابخانه شامل نسخه‌های اجباری، خرید از کتاب‌فروشی‌ها، مبادله کتاب با کتابخانه‌های خارجی، خرید مستقیم از مؤسسات یا افراد، و کتاب‌های اهدایی است. اهدای کتابخانه‌های شخصی دانشمندان و اعضای فرهنگستان‌های تاجیکستان به کتابخانه ملی به یک سنت نیک تبدیل شده است.
در کتابخانه نظام خودکار خدمات اطلاعاتی بر اساس برنامه کتابداری جهانی«ALEPH» پیاده‌سازی شده است. این برنامه دو بخش دارد: بخش نخست برای کارکنان کتابخانه است و شامل پنج ماژول (تکمیل منابع، فهرست‌نویسی، خدمات مستمر، خدمات بین‌کتابخانه‌ای و کنترل اداری) می‌باشد. بخش دوم برنامه"OРАК" برای خوانندگان طراحی شده تا بتوانند از طریق فهرست الکترونیکی، کتاب‌های مورد نظر خود را جستجو و سفارش دهند. برای هماهنگی با این نظام نوین، مجموعه کتابخانه ملی برای نخستین‌بار با بارکد شماره‌گذاری شد.
در عصر فناوری اطلاعات، کتابخانه نیز گسترش می‌یابد و بسیاری از آثار ادبی نگهداری‌شده به نسخه دیجیتال تبدیل می‌شوند. دانشجویان مؤسسات مختلف آموزشی از منابع دیجیتالی آن استفاده می‌کنند.
کتابخانه دارای شبکه محلی است و تالار دسترسی به منابع الکترونیکی و پایگاه‌های داده شامل پایان‌نامه‌ها، مجلات و منابع آموزشی دارد که برای ۱۷۰ ایستگاه رایانه‌ای طراحی شده است. همچنین نظام الکترونیکی تحویل اسناد نیز راه‌اندازی شده است.
کاربران از طریق رایانه‌های کتابخانه می‌توانند به‌صورت رایگان به منابع زیر دسترسی داشته باشند:
فهرست الکترونیکی کتابخانه؛
منابع الکترونیکی داخلی کتابخانه؛
کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی؛
بانک متمرکز اطلاعات حقوقی lawinfo.kmt.tj.
علاوه بر این، کاربران می‌توانند به منابع کتابخانه دیجیتال رساله‌های دانشگاهی کتابخانه دولتی روسیه نیز دسترسی یابند.
در زمینه دیجیتالی‌سازی اسناد چاپی و ایجاد پایگاه داده‌ای از نسخه‌های کمیاب تاریخی و فرهنگی تاجیکستان، ازجمله نشریات آغاز قرن بیستم مانند:
"بخاراى شریف" (۱۹۱۲–۱۹۱۳(،
"آیینه" (۱۹۱۳–۱۹۱۵(
"راهبر دانش" (۱۹۲۷–۱۹۳۲(،
"شعله انقلاب" (۱۹۱۹–۱۹۲۱(،
"انقلاب مدنی" (۱۹۳۰–۱۹۳۷)،
و «برای ادبیات سوسیالیستی» (۱۹۳۲–۱۹۴۱) تجربه‌ای پیشگام به‌شمار می‌آید.
در حال حاضر کتابخانه با بیش از ۶۰ نهاد و سازمان خارجی و بیش از ۲۰ کتابخانه بزرگ کشورهای دیگر همکاری دارد. از سال ۲۰۰۶، این کتابخانه عضو سازمان‌های منطقه‌ای چون مجمع کتابخانه‌های اورآسیا (AKA) و سازمان همکاری اقتصادی (ECO) است و با ۲۸ کشور جهان در زمینه مبادله بین‌المللی کتاب همکاری می‌کند. میان کتابخانه ملی تاجیکستان و ۱۰ کتابخانه خارجی یادداشت تفاهم برقرار است.
کتابخانه ملی تاجیکستان عضو سازمان‌های بین‌المللی بزرگ کتابداری چون IFLA در دو بخش «کتابخانه‌های ملی» و «حفاظت از مجموعه‌ها») و «انجمن کتابخانه‌های اورآسیا» است.
از نظر حجم خدمات به خوانندگان، کتابخانه ملی بزرگ‌ترین کتابخانه کشور محسوب می‌شود. در تالارهای مطالعه آن، که بر اساس رشته‌های علمی و نوع منابع تفکیک شده‌اند، بیش از ۱۸۰۰ جای نشست وجود دارد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال کتابخانه بیش از ۲۰۰ هزار نفر است و روزانه حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ نفر به کتابخانه مراجعه می‌کنند.
کتابخانه ملی تاجیکستان ورود به فضای جهانی اطلاعات، توسعه فناوری‌های نو، تشکیل مجموعه ملی اسناد خطی و مدارک مربوط به تاریخ و فرهنگ تاجیکستان و فراهم‌کردن دسترسی گسترده به این منابع را از اهداف اولویت‌دار خود می‌داند.
کتابخانه دارای وب‌سایت رسمی به نشانی www.kmt.tj می‌باشد.