مقدمه
ایچری‌شهر (Icherisheher)، که به‌عنوان «شهر قدیمی» باکو شناخته می‌شود، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های شهرسازی تاریخی در منطقه قفقاز و نخستین اثر ثبت‌شده جمهوری آذربایجان در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این مجموعه‌ی تاریخی، با دیوارهای سنگی محصور و بافتی منسجم، بازتابی از زندگی شهری در قرون میانه و جلوه‌ای از معماری اسلامی و قفقازی به‌شمار می‌آید.
---
موقعیت و پیشینه تاریخی
ایچری‌شهر در قلب پایتخت جمهوری آذربایجان، شهر باکو، واقع شده و قدمت آن به بیش از هزار سال می‌رسد. این شهرک تاریخی در طول قرون متمادی، مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه بوده و آثار معماری برجسته‌ای از دوره‌های مختلف، به‌ویژه دوران شروانشاهان، در آن به‌جا مانده است.
در سال ۲۰۰۰ میلادی، ایچری‌شهر به‌همراه برج دختر (Maiden Tower) و کاخ شروانشاهان (Palace of the Shirvanshahs)، به‌عنوان نخستین میراث ملموس جمهوری آذربایجان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این ثبت، به‌دلیل ارزش‌های تاریخی، معماری و فرهنگی منحصربه‌فرد این مجموعه صورت گرفت.
---
ویژگی‌های معماری و فرهنگی
ایچری‌شهر با مساحتی حدود ۲۲ هکتار، شامل مجموعه‌ای از بناهای تاریخی است که عبارت‌اند از:
برج دختر، بنایی اسرارآمیز با ساختاری استوانه‌ای که نماد شهر باکو محسوب می‌شود.
کاخ شروانشاهان، مجموعه‌ای سلطنتی با تالارها، آرامگاه‌ها، حمام و مسجد، متعلق به سلسله شروانشاهان.
کاروانسراهای سنگی، که در گذشته محل توقف و تجارت کاروان‌ها بوده‌اند.
حمام‌های سنتی، با طراحی خاص برای استفاده عمومی و آیین‌های فرهنگی.
خانه‌های آجری با پنجره‌های مشبک، که هنوز هم محل زندگی ساکنان محلی هستند.
این مجموعه، نمونه‌ای زنده از هم‌زیستی میراث تاریخی با زندگی روزمره است؛ جایی که ساکنان، هنرمندان و گردشگران در کنار هم، فضای فرهنگی پویا و اصیل را حفظ کرده‌اند.
---
جایگاه در میراث جهانی
ثبت ایچری‌شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو، نه‌تنها به‌عنوان یک اقدام حفاظتی، بلکه به‌منظور معرفی هویت فرهنگی جمهوری آذربایجان در سطح بین‌المللی صورت گرفت. این مجموعه، به‌عنوان میراث ملموس، نمایانگر تعامل انسان با محیط، مهارت‌های معماری سنتی، و استمرار فرهنگی در طول تاریخ است.
یونسکو در گزارش ثبت این اثر، به انسجام شهری، تنوع سبک‌های معماری، و نقش تاریخی ایچری‌شهر در توسعه‌ی منطقه‌ای اشاره کرده است. همچنین، این مجموعه به‌عنوان نمونه‌ای از شهرسازی اسلامی در منطقه قفقاز، مورد توجه پژوهشگران و گردشگران قرار گرفته است.
---
نقش فرهنگی و گردشگری
امروزه ایچری‌شهر یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در جمهوری آذربایجان است. با حفظ کاربری‌های مسکونی، فرهنگی و تجاری، این شهرک تاریخی توانسته است تعادل میان حفاظت میراث و پویایی اجتماعی را برقرار کند.
برگزاری رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری، و فعالیت‌های گردشگری در ایچری‌شهر، موجب تقویت هویت فرهنگی و جذب گردشگران داخلی و بین‌المللی شده است.
---
نتیجه‌گیری
ایچری‌شهر، به‌عنوان نخستین میراث جهانی جمهوری آذربایجان، نمونه‌ای برجسته از شهرسازی تاریخی، معماری اسلامی-قفقازی، و پایداری فرهنگی است. این مجموعه، نه‌تنها حافظ تاریخ و هنر ملت آذربایجان است، بلکه پلی میان گذشته و حال، و بستری برای تعامل فرهنگی در سطح منطقه‌ای و جهانی به‌شمار می‌آید.
---
وب‌سایت موسسه فرهنگی اکو: www.ecieco.org
موسسه فرهنگی اکو – تهران، ایران