تیمورملک

تیمورملک یکی از قهرمانان تاجیک و رهبر مدافعان خجند در زمان حمله مغول به خوارزمشاهیان بود. پس از محاصره سمرقند و اشغال آن، محمد خوارزمشاه به داخل مرزهای کنونی ایران و به یکی از جزایر جنوب دریای خزر پناه برد و پس از آن دیگر چاره‌ای برای سازمان‎دهی مبارزه ضد مغول نیاندیشید.

پس از قتل عام سمرقند آن قسمت از لشکر مغول که برای اشغال خجند اعزام شده بود، اگرچه مدت زیادی این شهر باستانی تاجیکان را در محاصره داشت، به اشغال آن دست نیافت. از این رو پس از تصرف بخارا و سمرقند یک واحد بزرگ از سربازان مغول به یاری محاصره‌کنندگان خجند آمد و بدین ترتیب ده‌ها هزار نفر قوای چنگیز در اطراف شهر تجمع کردند. رهبری دفاع از شهر در این هنگام برعهده تیمورملک بود. مدافعین شهر فقط آنگاه به ترک شهر مجبور شدند که دیگر امکان مقاومت در برابر دشمن نمانده بود. آنها به جزیره‎ای واقع در رود سیحون ظاهراً یک کیلومتر پایین‎تر از شهر رفته و سنگر گرفتند و از آن جا مبارزه خود را علیه استیلاگران ادامه دادند. این جزیره برای دفاع بسیار مناسب بود. زیرا در جایی واقع گردیده بود که دشمن نمی‌توانست آن را هدف قرار دهد. وقتی مغول‌ها در مقابل این سنگر مدافعین خجند عاجز ماندند تصمیم گرفتند بر روی رود سیحون سدی بسازند و بدین وسیله خود را به جزیره برسانند. بدین منظور اسرای نظامی را به حمل سنگ از کوه و ساختن سد وادار کردند. سربازان تیمورملک برای بی اثر کردن تیر دشمن روی کشتی‌های خود را با نمد پوشانده و با گِل انداوه کردند. آنها شب هنگام و بامدادان با چنین کشتی‌هایی به ساحل نزدیک می‌شدند و به قوای مغول حمله می‌آوردند و سد آنها را ویران نموده بازمی‎گشتند. قهرمانی‎های مدافعین خجند یکی از درخشان‌ترین صفحات تاریخ خلق تاجیک به شمار می‎آید.

آنها به رغم نیروی نابرابر خود، مبارزه را در مقابل قشون پرشمار دشمن قطع نکردند. لیکن وقتی که ذخیره خواربار به آخر رسید، تیمورملک مجبور شد جزیره را ترک کند. در نزدیکی شهر خجند در جنگی که درگرفت، تقریباً تمامی سربازان تیمورملک هلاک شدند. ولی تیمور موفق شد با عده کمی از هلاکت رهایی یابد و خود را به خوارزم و در جایی که بقیه قشون قلع و قمع گردیده خوارزمشاه در آن جمع آمده بودند برساند.

تیمورملک تمام مردان جنگی را در خوارزم متحد نموده و چندین بار علیه استیلاگران مغول به عملیات جنگی دست زد. وی بر دشمن چند ضربه شدید وارد آورده و حتی موفق شد شهر یانیکنت را یکی از بزرگ‎ترین شهرهای منطقه سفلای رود سیحون بود، تصرف نماید ولی از آنجا که بین تیمورملک و دیگر سرلشکران خوارزمشاه وحدت و تفاهم موجود نبود، او نتوانست این کامیابی نظامی خود را توسعه بخشد و ناچار به خوارزم مراجعت نمود.

ساتم الغ‌زاده، نویسنده تاجیک نمایشنامه‌ای درباره دلاوری‌های تیمورملک نوشته است.