ثبت‌شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو – ۲۰۱۷
مقدمه
کوک‌بورو (Kok-Boru) که در قرقیزستان با نام اولاک ترتیش نیز شناخته می‌شود، یکی از پرهیجان‌ترین بازی‌های سنتی سوارکاری در آسیای مرکزی است. این بازی در سال ۲۰۱۷ میلادی طی دوازدهمین نشست کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو (12.COM) در فهرست نماینده میراث فرهنگی ناملموس بشریت ثبت شد.
ریشه‌های تاریخی و نمادگرایی
کوک‌بورو ریشه در آیین‌های شکار عشایری دارد؛ در گذشته، مردان قرقیز برای محافظت از دام‌ها، گرگ‌ها را تعقیب می‌کردند و لاشه آن‌ها را به‌عنوان نماد پیروزی به محل اجتماع می‌آوردند. این سنت به‌تدریج به بازی‌ای تبدیل شد که مهارت‌های رزمی، شجاعت، و هماهنگی گروهی را تقویت می‌کرد. نام «کوک‌بورو» به‌معنای «گرگ خاکستری» است و به همین پیش‌زمینه تاریخی اشاره دارد.
ساختار بازی
تعداد تیم‌ها: دو تیم سوارکار
شیء بازی: لاشه بز یا قالب مصنوعی (اولاک)
هدف: انداختن اولاک در چاه گل‌زنی تیم مقابل (تای قازان)
میدان بازی: زمین باز با محدوده‌های مشخص
نقش‌ها:• بازیکنان: سوارکاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای
داوران: افراد باتجربه و بازیکنان سابق
کالیستار: بزرگان محلی که بر عدالت و حفظ سنت‌ها نظارت دارند
جایگاه فرهنگی
کوک‌بورو فقط یک ورزش نیست؛ بلکه نمادی زنده از هویت فرهنگی قرقیزستان است. این بازی در جشن‌های ملی، مراسم ازدواج، و جشنواره‌های بین‌المللی مانند بازی‌های جهانی عشایر (World Nomad Games) برگزار می‌شود و توجه جهانی را به خود جلب کرده است.
تحولات معاصر
برای حفظ ایمنی و رعایت اصول اخلاقی، در نسخه‌های مدرن بازی از قالب‌های مصنوعی به‌جای لاشه واقعی استفاده می‌شود. همچنین قوانین بازی استاندارد شده‌اند تا امکان برگزاری مسابقات رسمی فراهم شود. کوک‌بورو امروزه نه‌تنها در قرقیزستان، بلکه در کشورهای دیگر آسیای مرکزی نیز محبوبیت یافته است.
اقدامات حفاظتی
ثبت این بازی در یونسکو موجب افزایش آگاهی عمومی، حمایت از نسل جوان، و تقویت برنامه‌های آموزشی شده است. نهادهای فرهنگی قرقیزستان با همکاری سازمان‌های بین‌المللی در حال مستندسازی، آموزش و ترویج این میراث ارزشمند هستند.
---
اصطلاحات تخصصی
اصطلاح توضیح
کوک‌بورو (Kok-Boru) بازی سنتی سوارکاری با منشأ شکار گرگ
اولاک (Ulak) لاشه بز یا قالب مصنوعی مورد استفاده در بازی
تای قازان (Tai Kazan) چاه گل‌زنی تیم مقابل
کالیستار (Kalystar) بزرگان ناظر بر عدالت و سنت‌ها
12.COM دوازدهمین نشست کمیته بین‌دولتی یونسکو (۲۰۱۷)
---
منابع رسمی
یونسکو – کوک‌بورو
World Nomad Games – Kok-Boru
Journal of Nomads – Kok-Boru