مروری بر مراکز اصلی دانش، پژوهش و میراث مکتوب کشور
کتابخانه‌ها، حافظان میراث فکری و علمی ملت‌ها هستند. در ایران، کتابخانه‌ها نه‌تنها نقش مهمی در نگهداری دانش و تاریخ دارند، بلکه پیوندی میان سنت و علم، فرهنگ و پژوهش برقرار می‌کنند. در ادامه با مهم‌ترین و بزرگ‌ترین کتابخانه‌های کشور، بر پایه حجم منابع و جایگاه فرهنگی، آشنا می‌شویم. این فهرست بر اساس آمار رسمی و به‌روز (تا سال ۱۴۰۴ شمسی) تدوین شده و شامل لینک‌های دسترسی به سایت‌های رسمی هر مجموعه است:
۱. کتابخانه و اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران – تهران
تهران، بزرگراه حقانی
سایت رسمی
بزرگ‌ترین و رسمی‌ترین کتابخانه کشور با بیش از ۲ میلیون نسخه کتاب، اسناد ملی، نشریات و منابع دیجیتال.  این مجموعه به عنوان مرجع ملی کتابداری و آرشیو رسمی کشور فعالیت می‌کند و زیر نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اداره می‌شود.
• سال تأسیس: ۱۳۱۶ (ساختمان جدید: ۱۳۸۳)
• ظرفیت مخزن: بیش از ۸ میلیون آیتم
• ویژگی‌ها: نسخه‌های خطی نادر، منابع چندزبانه، مرکز دیجیتال ملی
• خدمات: عضویت عمومی، سالن‌های مطالعه، آرشیو ملی و دسترسی برخط
۲. کتابخانه آستان قدس رضوی – مشهد
حرم مطهر امام رضا (ع)، مشهد
سایت رسمی
قدیمی‌ترین کتابخانه فعال ایران با قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال. این مرکز دارای بیش از ۳ میلیون منبع شامل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، و کتاب‌های فارسی، عربی، ترکی و لاتین است. 
• سال تأسیس: قرن چهارم هجری
• نسخه‌های خطی: بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نسخه
• ویژگی‌ها: گنجینه نسخه‌های قرآنی و آثار اسلامی کم‌نظیر
• خدمات: پژوهش‌های اسلامی، دیجیتال‌سازی، نمایشگاه‌های تخصصی
۳. کتابخانه مجلس شورای اسلامی – تهران
میدان بهارستان، ساختمان مجلس
سایت رسمی
کتابخانه‌ای تخصصی با تمرکز بر منابع حقوقی، تاریخی و سیاسی کشور. این مرکز یکی از غنی‌ترین آرشیوهای اسناد پارلمانی و مطبوعات تاریخی را در خود جای داده است. 
• سال تأسیس: ۱۲۸۵ هجری شمسی
• نسخه‌های خطی: بیش از ۳۰٬۰۰۰ نسخه
• ویژگی‌ها: اسناد پارلمانی و مطبوعات تاریخی ایران
• خدمات: پژوهش‌های حقوقی، آرشیو مطبوعات، کتابخانه دیجیتال
۴. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
خیابان انقلاب، پردیس مرکزی دانشگاه تهران
سایت رسمی
مرجع اصلی دانشجویان و پژوهشگران آموزش عالی با بیش از ۱ میلیون جلد کتاب و منبع علمی. ساختمان این کتابخانه با طراحی مدرن و ۹ طبقه از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دانشگاهی خاورمیانه است. 
• سال تأسیس: ۱۳۲۸
• ویژگی‌ها: مجموعه گسترده از پایان‌نامه‌ها و نسخ علمی
• خدمات: پایگاه‌های اطلاعاتی، سالن‌های مطالعه، منابع دیجیتال
۵. کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی – قم
قم، خیابان ارم
سایت رسمی
یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های تخصصی در حوزه متون اسلامی و نسخ خطی. این مجموعه بیش از ۲۵۰٬۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۴۰٬۰۰۰ نسخه خطی را نگهداری می‌کند. 
• سال تأسیس: ۱۳۴۴ هجری شمسی
• ویژگی‌ها: آثار اسلامی، فلسفی و تاریخی در بیش از ۳۰ زبان
• خدمات: دیجیتال‌سازی نسخه‌ها، دسترسی پژوهشی، نمایشگاه‌های علمی
۶. کتابخانه ملی ملک (موزه و کتابخانه ملک) – تهران
باغ ملی، تهران
سایت رسمی
یکی از فاخرترین کتابخانه‌ها با مجموعه‌ای از نسخ خطی تاریخی و آثار هنری اهدایی حاج حسین آقا ملک. این مرکز در کنار موزه ملک فعالیت می‌کند و از گنجینه‌های کم‌نظیر ایران است. 
• سال تأسیس: ۱۳۱۶ (اهدایی به آستان قدس رضوی)
• ویژگی‌ها: مجموعه نفیس نسخه‌های فارسی و عربی
• خدمات: نمایشگاه‌های فرهنگی، خدمات پژوهشی، کتابخانه دیجیتال
۷. کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد
پردیس دانشگاه فردوسی، مشهد
سایت رسمی
یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دانشگاهی شرق کشور با تمرکز بر منابع علمی، پژوهشی و پایان‌نامه‌ها. این مجموعه بیش از ۵۰۰٬۰۰۰ منبع را در اختیار دارد. 
• ویژگی‌ها: آرشیو پژوهش‌های دانشگاهی و پایگاه‌های علمی
• خدمات: کتابخانه دیجیتال، خدمات امانت و دسترسی آنلاین
۸. *کتابخانه جندی‌شاپور – تهران
انتهای بزرگراه شهید همت*
سایت رسمی
کتابخانه‌ای مدرن با طراحی معماری منحصربه‌فرد و امکانات فرهنگی پیشرفته. این مرکز با بیش از ۷۰٬۰۰۰ جلد کتاب و سالن‌های مطالعه بزرگ، یکی از دیدنی‌ترین کتابخانه‌های پایتخت است. 
• سال تأسیس: ۱۳۹۷ (افتتاح رسمی)
• مساحت: ۳۳۰۰ متر مربع
• ویژگی‌ها: فضای معماری خاص و سالن‌های فرهنگی
• خدمات: برگزاری نمایشگاه، خدمات مطالعاتی و فرهنگی
۹. کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران – قم
قم، خیابان معلم
سایت رسمی
مرکز تخصصی گردآوری منابع تاریخی و اسلامی، وابسته به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
• سال تأسیس: ۱۳۷۴
• ویژگی‌ها: بیش از ۲۰۰ هزار منبع در تاریخ ایران و اسلام
• خدمات: خدمات مرجع، فهرست‌نویسی تخصصی، نسخه‌های دیجیتال 
جمع‌بندی
کتابخانه‌های ایران صرفاً مراکز نگهداری کتاب نیستند، بلکه نمادهایی از هویت فرهنگی، تمدن علمی و پیوند تاریخی ملت ایران با دانش و فرهنگ‌اند. از کتابخانه ملی ایران به‌عنوان حافظ حافظه ملی گرفته تا کتابخانه آستان قدس رضوی با هزار سال قدمت، هر یک گنجینه‌ای از اندیشه، علم و ایمان به شمار می‌آیند. برای بازدید یا دسترسی آنلاین، از لینک‌های فوق استفاده کنید.
منابع
• [۰] سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران: https://www.nlai.ir/
• [۵] کتابخانه مجلس شورای اسلامی: https://ical.ir/
• [۱۰] کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران: https://library.ut.ac.ir/
• [۱۵] کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: https://digital.aqr.ir/
• [۲۰] موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک: http://malekmuseum.org/
• [۲۵] کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد: http://library.um.ac.ir/
• [۳۰] کتابخانه جندی‌شاپور: https://lib.imcc.ir/
• [۳۵] کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی: https://marashilibrary.com/
• [۴۰] کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران: https://historylib.com/