معماری، هنری دیرینه در ایران

در معماری ایرانی، با وجود خصایلی چون تناسب و زیبایی سردرها و گنبدها و ایوان‌ها،  خصلتی که بیشتر شایستهٔ بررسی است گوهر معماری ایرانی و منطق ریاضی و عرفانی آن است. در معماری ایرانی توجه بسیاری به نور و روشنایی شده و تاحد زیادی از تاریکی دوری جسته ‌است .

در واقع  معماری نشان‌دهنده نوع نگرش مردم یک کشور به دنیای پیرامون خود است؛ برای همین، معماری بسیار فراتر از ساختن بناها می باشد و در اصل پایه و اساس زندگی تلقی می گردد. خصوصیات معماری ایرانی به‌طور کلی شامل درون‌گرایی، پرهیز از بیهودگی، مردم محوری، خودبسندگی، مصالح‌شناسی و نیارش یعنی آگاهی از فن ساختمان می باشد.

سیر تکاملی معماری ایرانی ریشه در حوادث تاریخی و همچنین طبیعت اقلیمی ایران دارد، فرهنگ‌های فاتحین و مغلوبین که به ایران وارد شدند نیز سهم بسزایی در فرهنگ معماری این مرز و بوم داشته و انعکاس زیبایی از آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه و اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسل‌ها در معماری ایرانی وجود دارد.

تزئینات در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای دارد و می توان ادعا کرد جزء جدایی ناپذیری از معماری ایرانی است. در آجرکاری، کاشی کاری، گچبری و آینه کاری، شاهد تزئیناتی چشم نواز هستیم که فضای معماری سنتی ایران را آکنده از زیبایی معنوی می سازد .

رنگ کاشیهای ایرانی اکثراً فیروزه‌ای و لاجوردی بوده و رنگهای سفید و سبز و طلایی نیز در درجه دوم میباشند و این رنگها در بین هنرهای سنتی ایران مشترک هستند. آینه کاری از هنرهای ظریفی است که در نماسازی داخلی بناها، طاقها، رواقها ، شبستانها، سرسراها و موارد دیگر به کار میرود .مقرنس کاری و گچ بری نیز از تزیینات معماری محسوب میگردد.

در اصل هنر و معماری در جهان اسلام دارای چهار شیوه بنیادی مصری ، شامی ، مغربی و ایرانی است، و شیوه ایرانی از همه مهمتر و گسترده تر بوده است. بناهایی همچون "تخت جمشید" گواهی بر این ادعا می باشد که در دوران قبل از ظهور اسلام در ایران و طبق یافته های باستان شناسی مربوط به سال 518 پیش از میلاد می باشد و علی رغم گذشت چندین هزار سال هنوز که هنوز است بسیاری از معماران از سراسر دنیا در پی کشف معمای ساخت این بنای خلاقانه هوش بشری هستند.

یکی از هنرهای معماری در تخت جمشید این است که نسبت ارتفاع سر درها به عرض آن‌ها و همین‌طور نسبت ارتفاع ستون‌ها به فاصلهٔ بین دو ستون نسبت طلایی است. نسبت طلایی نسبت مهمی در هندسه است که در طبیعت وجود دارد. این نشانگر هنر ایرانیان باستان در معماری است.

بعد از ظهور اسلام، یکی از تغییرات عمده در معماری ایرانی در واقع تغییر آتشکده‌های ساسانی به مساجد و معابد اسلامی بود اما گچ بری‌ها و کاشی کاری‌ها به همان صورت حفظ شدند. 

در دوره صفویه به دلیل افزایش ارتباط با کشورهای جهان غرب، اصولی از معماری غربی نیز به معماری ایران وارد شد و ترکیب این دو علم معماری سبب خلق بناهای بی مانند همچون نقش جهان و کاخ عالی قاپو در اصفهان شد. 

از دیگر هنرهای بسیار منحصر بفرد معماری در ایران می توان به کاخ عالی قاپو و اتاق موسیقی یا تالار موسیقی این کاخ اشاره نمود که معماری این بخش از نوع تنگ ‌بری است، تنگ‌بری به نوعی از گچ‌بری اطلاق می‌شود که روی دیواره‌ها و سقف صورت میپذیرد و این طور است که حجم اجسام و ظروف را با استفاده از یک لایه نازک ‌تر روی لایه اصلی دیوار و با فاصله می‌سازند تا ظرف مورد نظر به راحتی در جای خود قرار گیرد. این اتاق یک ویژگی دیگر نیز دارد و آن هم عدم انعکاس صدا در محیط است، در واقع معماری اتاق موسیقی عمارت عالی قاپو، به شکلی است که زمانی که موسیقی نواخته می‌شده، به دلیل عدم برگشت صدا، صدا‌ها را طبیعی پخش میکرده و هیچ گونه صدای اضافی در اتاق شنیده نمیشده و از معماران برجسته این دوره می توان علی اکبر اصفهانی را نام برد.  

معماری ایرانی در منطقه آسیای میانه و شبه قاره هند نیز نفوذ فراوان داشته و آثار زیادی در این منطقه برگرفته از ایران است و حتی برخی معماران ایرانی در این منطقه و از جمله در هند آثار ارزشمندی دارند که از جمله می توان به تاج محل واقع در شهر آگرای هند اشاره کرد که در ساخت و طراحی این بنای بی نظیر حدود بیست هزار هنرمند و معمار از کشورهایی مانند ایران ، هند ، آناتولی و آسیای میانه همکاری داشتند و از کتیبه های روی در و دیوار این سازه و امضای پای نوشته‌ها می توان به آثار معمار معروف ایرانی استاد امانت خان شیرازی پی برد.

به راحتی میتوانید بینید که ردپای معماری ایرانی در تاریخ جهان قابل مشاهده است، برای اینکه معماری ایران در به وجود آمدن معماری بیزانس دخالت داشته و این معماری تا آخرین حدود اروپا نفوذ کرده است.

در پایان می توان گفت که معماری مدرن ایران تا حد زیادی تحت تأثیر معماری ایرانی اسلامی قرار گرفته است. بسیاری از معماران معاصر تلاش کرده‌اند اصول و مفاهیم معماری سنتی ایرانی را در طراحی‌های خود حفظ کنند. برای مثال، استفاده از تقارن و فضاهای درون‌گرا در طراحی خانه‌ها و مساجد جدید، نمونه‌ای از این تأثیرات است. این ترکیب نه ‌تنها هویت ایرانی را حفظ کرده است، بلکه جنبه‌های کاربردی معماری مدرن را نیز ارائه می دهد.