زندگی و تحصیلات
عزیر حاجی‌بیگف در ۱۸ سپتامبر ۱۸۸۵ در شهر شوشا، یکی از مراکز مهم فرهنگی قفقاز، به دنیا آمد.
تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش گذراند و سپس در باکو و در انستیتوی موسیقی سن‌پترزبورگ در زمینه‌ی موسیقی و علوم طبیعی آموزش دید.
آشنایی او با نظام آموزشی و موسیقایی غرب، زمینه‌ساز نوآوری‌های بی‌سابقه در تلفیق سنت‌های آذربایجانی با فرم‌های کلاسیک اروپایی شد.
دستاوردهای هنری
اپرای «لیلی و مجنون» )۱۹۰۸)
این اثر، که بر اساس داستان عاشقانه‌ی کلاسیک «لیلی و مجنون» سروده‌ی نظامی گنجوی نوشته شده، نقطه‌ی عطفی در تاریخ موسیقی منطقه است.
ملودی‌های آن از مقام‌های سنتی آذربایجان مانند «Segah» و «Rast» الهام گرفته‌اند و لیبرتوی اپرا را خود حاجی‌بیگف نگاشت.
نخستین اجرا در تئاتر حاجی‌زین‌العابدین تقی‌اف در باکو برگزار شد و از آن زمان به عنوان نخستین اپرای خلق‌شده در یکی از کشورهای مسلمان شناخته می‌شود.
سایر اپراها و آثار نمایشی
پس از موفقیت «لیلی و مجنون»، حاجی‌بیگف اپراها و اپرت‌های متعددی خلق کرد:
• «شیخ سنان» (۱۹۰۹) – اثری با درون‌مایه فلسفی و عرفانی.
• «عربلی» یا «پارچه‌فروش» (Arşın Mal Alan) – اپرتی طنزآمیز و محبوب که در سال ۱۹۴۵ به فیلمی موزیکال تبدیل شد و در کشورهای گوناگون به نمایش درآمد.
• «کوراوغلو» (۱۹۳۷) – شاهکار ملی او، اپرایی سمفونیک بر پایه‌ی حماسه‌ی قهرمان مردمی آذربایجان. این اثر جایگاه جهانی برای موسیقی آذربایجانی به ارمغان آورد.
آثار سمفونیک و آوازی
او با بهره‌گیری از ارکستراسیون غربی و نغمه‌های فولکلور آذربایجان، آثاری پدید آورد که پلی میان موسیقی محلی و ساختار کلاسیک ایجاد کردند.
حاجی‌بیگف از نخستین آهنگسازانی بود که تلاش کرد «مقام» را به شیوه‌ای علمی و آموزشی تحلیل و تدوین کند.
نقش فرهنگی و آموزشی
حاجی‌بیگف یکی از بنیان‌گذاران کنسرواتوار دولتی باکو (که امروزه به نام او نام‌گذاری شده) بود.
او به عنوان استاد، مدیر و نظریه‌پرداز، نسل‌های متعددی از موسیقیدانان را پرورش داد و پایه‌های آموزش موسیقی کلاسیک و ملی در آذربایجان را استوار ساخت.
همچنین در نهادهای فرهنگی شوروی فعالیت داشت و در تدوین سیاست‌های هنری جمهوری شوروی آذربایجان نقش مؤثری ایفا کرد.
نقش در سرود ملی جمهوری آذربایجان
یکی از مهم‌ترین بخش‌های میراث حاجی‌بیگف، آهنگ‌سازی ملودی سرود ملی جمهوری آذربایجان است.
او در سال ۱۹۱۹ این ملودی را برای جمهوری دموکراتیک آذربایجان ساخت.
پس از استقلال مجدد کشور در سال ۱۹۹۱، همان اثر با حفظ موسیقی اصلی او و شعر احمد جاوید، بار دیگر به عنوان سرود رسمی جمهوری آذربایجان پذیرفته شد.
میراث و بزرگداشت
روز تولد عزیر حاجی‌بیگف، ۱۸ سپتامبر، در جمهوری آذربایجان به عنوان روز موسیقی ملی گرامی داشته می‌شود.
خانه‌ـ‌موزه‌ی او در باکو امروزه یکی از مقاصد فرهنگی و گردشگری مهم برای پژوهشگران و هنردوستان است.
آثارش همچنان در جشنواره‌های بین‌المللی و اجراهای ارکسترال شنیده می‌شوند و الهام‌بخش نسل‌های جدید آهنگسازان و نوازندگان در آذربایجان و فراتر از آن هستند.
نتیجه‌گیری
عزیر حاجی‌بیگف نه‌تنها بنیان‌گذار موسیقی کلاسیک آذربایجان، بلکه نماد پیوند میان فرهنگ سنتی و مدرن است.
او با نبوغ خلاق و بینش فرهنگی خود، موسیقی آذربایجان را از محدوده‌ی محلی به عرصه‌ی جهانی رساند.
میراث او امروز نیز در قلب هویت فرهنگی مردم آذربایجان زنده است و آثارش همچنان طنین‌انداز افتخار ملی و زیبایی هنری است.