📍 سمرقند، ۶ نوامبر ۲۰۲۵ — در یک رویداد تاریخی و فرهنگی بی‌سابقه، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در چهل‌وسومین کنفرانس عمومی خود که در سمرقند، ازبکستان برگزار شد، استوانه کوروش کبیر را به‌عنوان یکی از نخستین اسناد حقوق بشر جهان به رسمیت شناخت.
این تصمیم تاریخی با اجماع کامل کشورهای عضو یونسکو و با حمایت قاطع از سوی کشورهای متعدد، از جمله ایران و تاجیکستان (به عنوان پیشنهاددهندگان مشترک)، در قالب یک قطعنامه رسمی اتخاذ شد و جایگاه جهانی این اثر تاریخی ایرانی به عنوان یک میراث مشترک بشریت تثبیت گردید.
📝 مفاد اصلی قطعنامه یونسکو (سمرقند ۲۰۲۵)
مصوبه یونسکو، منشور کوروش را نه تنها یک شیء موزه‌ای، بلکه یک نقشه راه جهانی برای امروز معرفی می‌کند:
• نماد جهانی آزادی و مدارا: استوانه کوروش به‌عنوان نماد جهانی آزادی، عدالت، مدارا و احترام به تنوع فرهنگی معرفی شد و به عنوان سندی بنیادین در تاریخ تمدن بشری شناخته شد.
• تعهد آموزشی و فرهنگی: یونسکو متعهد شد آموزه‌های این منشور (شامل اصول عدالت اجتماعی، گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و آموزش برای صلح) را در برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و حقوق بشری خود گنجانده و ترویج دهد.
• میراث مشترک: این سند به‌عنوان میراث مشترک بشریت در کنار دیگر آثار شاخص تمدن‌های باستانی قرار گرفت و با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، به‌ویژه هدف ۱۶ (صلح، عدالت و نهادهای قوی)، همسو ارزیابی شد.
🗣 واکنش‌های بین‌المللی
• نماینده ایران در یونسکو، این اقدام را «پیروزی فرهنگ و تمدن ایرانی در عرصه جهانی» خواند و تأکید کرد: «کوروش کبیر نه‌تنها پادشاهی دادگر، بلکه پیام‌آور همزیستی و کرامت انسانی بود.»
• دبیرکل یونسکو نیز در سخنرانی افتتاحیه نشست، از استوانه کوروش به‌عنوان «سندی بی‌نظیر از دوران باستان که ارزش‌های انسانی را فراتر از مرزها به تصویر می‌کشد» یاد کرد.
🏛 پیشینه تاریخی و محتوای کامل منشور کوروش
استوانه کوروش، متعلق به سده ششم پیش از میلاد، پس از فتح بابل توسط کوروش کبیر نگاشته شد. این سند با خط میخی بر گل پخته حک شده و به دلیل محتوای مترقی خود، به عنوان نخستین منشور حقوق بشر جهان شناخته می‌شود.
مفاد کلیدی مندرج در منشور
مفاهیم اصلی و برجسته در این سند تاریخی بر پایه اصول انسانی و حکومتی کوروش بنا شده‌اند:
• آزادی بردگان و رفع ستم: کوروش فرمان داد تا تمامی مردمان به بردگی گرفته شده، بدون قید و شرط آزاد شوند و به بدبختی‌های آنان پایان داده شود.
• آزادی دینی و مذهبی: کوروش بر احترام کامل به آیین‌ها، عقاید و معابد مذهبی همه مردم تأکید کرد و فرمان به بازسازی معابد ویران‌شده داد. او تصریح کرد که هیچکس نباید اهالی شهر را آزار دهد و مردم در پرستش خدای خود آزاد آزاد باشند.
• بازگشت آوارگان و اسیران: وی دستور بازگشت آزادانه اسیران و مردمانی که به زور به بابل آورده شده بودند، به سرزمین و خانه‌های خود را صادر کرد.
• احترام به اقوام و امنیت: برابری در رفتار با اقوام و فرهنگ‌های مختلف، منع هرگونه ستم و ظلم، و همچنین تأکید بر ایجاد صلح و امنیت در سرزمین‌های تحت حکمرانی از دیگر مفاد مهم این منشور است.
⏳ سابقه توجه یونسکو به منشور کوروش
توجه سازمان ملل و یونسکو به اهمیت جهانی منشور کوروش سابقه‌ای طولانی دارد و مصوبه سمرقند نخستین اقدام این سازمان نبوده است:
• ثبت به عنوان میراث فرهنگی (دهه ۱۹۷۰): در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد منشور کوروش را "سند تاریخی در زمینه حقوق بشر" نامید.
• نسخه بدل در مقر سازمان ملل: در سال ۱۹۷۱، به مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، یک ماکت (نسخه بدل) از استوانه کوروش به سازمان ملل متحد در نیویورک اهدا شد و در سالن ورودی شورای امنیت سازمان ملل (که در آن زمان محل دبیرکل بود) نصب گردید تا بر اهمیت جهانی آن در ترویج حقوق بشر و صلح تأکید شود.
• ترجمه رسمی: یونسکو متن منشور را به بسیاری از زبان‌های رسمی خود ترجمه کرده و آن را به عنوان یک سند مرجع برای مطالعه مدارا و حقوق باستان معرفی کرد.
تصویب قطعنامه در سمرقند، در واقع، تثبیت و ارتقای رسمی‌تر این سند در ساختار یونسکو و نهادینه کردن اصول آن در برنامه‌های آتی این سازمان است.
🌐 چشم‌انداز میراث بشری
تصمیم یونسکو در سمرقند، فراتر از یک ثبت تاریخی، تأییدی بر اهمیت جهانی اصول مدارا، احترام متقابل و حقوق بنیادین انسان است که ۲۶۰۰ سال پیش در ایران باستان تبلور یافته است. این قطعنامه زمینه‌ساز آن خواهد شد که پیام کوروش کبیر به صورت رسمی‌تر و گسترده‌تر در نظام آموزشی و فرهنگی جهانی مورد استفاده قرار گیرد و به عنوان الگویی برای همزیستی مسالمت‌آمیز در دنیای پیچیده امروز مطرح شود.