کوزهگری هنری است که با گِل ویژه، ظرفها و دیگر لوازم را میسازند. این رشته هنرهای سنتی در میان تاجیکان از روزگار بسیار کهن شناخته و رایج بوده است. گِلِ کوزهگری از قدیمترین روزگاران، در دسترسترین و نزدیکترین ماده اولیه به شمار میرفته است. در روزگار حکومتِ سلسله سامانیان، این هنرِ نیاگانی به اوج شکوفایی رسیده بود. در موزه ملی تاجیکستان، این هنر کوزهگری حفظ و نگهداری میشود.
کوزهگری هنری است که موادّ آن از پختن گل و ترکیبهای آن ـ همراه با افزودن نمکهای معدنی، اکسیدهای فلزی و دیگر پیوندهای غیرآلی ـ بهدست میآید. چنانکه معلوم است، خاک و سفال در زندگی انسان جایگاهی ویژه دارند. خاک، پیش از هر چیز، یکی از عناصر اصلی پیدایش زندگی بر روی زمین است. همچنین گِل، که اساس کوزهگری بهشمار میرود، نخستین مادّهٔ طبیعی است که انسان بهدست آورده و بعدها بسیار پرمصرف شده است. انسان در تقریباً همهٔ وضعیتهای زندگی از گِل بهره میبرد.
تاریخ انسان از لوحهای گِلی بینالنهرین آغاز میشود؛ صفحههایی که برای نگارش خطوط میخی استفاده میشدند. تاریخ گواهی میدهد که در برخی مناطق حتی گِل را بهعنوان خوراک نیز به کار میبردهاند. برای نمونه، مردم مشرقزمین در غذای خود «روغن زمین» ـ گِل سفید ـ مصرف میکردند؛ آن را با شیر گوزن مخلوط کرده میخوردند یا به آبِ گوشت میافزودند.
در روزگار کهن، انواع صابونهای خوشبو وجود نداشت. مردم روستاها دیگی پر از آب را با چند دامَن برگِ گل و مقداری گِل از زمین پر میکردند. پس از ساعتها جوشیدن آبی که با گل و گلبرگ آمیخته بود، نوعی مادهٔ شستوشو بهدست میآمد که در همان زمان از آن استفاده میکردند.