ویژه نامه دکتر نبی بخش خان بلوچ، نسخه شناس پاکستانی

این ویژه نامه شاملِ: زندگی نامه- مقاله ها درباره شخصیت ایشان- ترجمه مقاله هایی از ایشان از زبان سِندی به زبان اردو (برخی از آنها: بنیاد و تاریخ قلعه رَنی کوت ؛ سیون شریف و تاریخ خطه سیوستا؛ ورودی شیخ نظام الدین اولیا به سرزمین سِند- مصاحبه؛ دکتر نبی بخش خان بلوچ در نظر دیگران؛ شعر در وصف او؛ انتخاب مقاله هایی از او به زبانِ اردو: گوشه های ناشناخته سفرنامه ابن بطوطه؛ کتاب خانه های ترکیه و تالیفاتِ علمایِ سِند و هند در آنها؛ کتاب خانه هایِ ویرانِ سرزمینِ سِند؛ روزنامچة دکتر بنی بخش خان بلوچ؛ انتخابی از نامه ها؛ کتاب شناسی آثارِ او؛ مقاله های انگلیسی.

دکتر نبی بخش خان بلوچ معروف به اِن.ایِ.بلوچ، نسخه شناس و مصححِ پاکستانی است که تخصصش درباره تاریخ سرزمین سِند بود. وی در روستایِ جعفر خان لُغاری از شهرستان سانگَر در ایالتِ سِند به دنیا آمد. پس از گذراندنِ تحصیلات ابتدایی به «دانشگاه اسلامی عَلیگَر» رفت و کارشناسی ارشد را از آنجا گرفت. وی برای دکتری به راهنمایی دکتر عبدالعزیز مَیمَن «السند تحت سیطرة العرب» را کار می کرد بین سال هایِ 1943-1945م که به دلایلی نیمه تمام ماند. برای ادامه تحصیلاتِ به آمریکا رفت و از «دانشگاه کُلمبیا» در سالِ 1949 دکتری دریافت نمود. موضوع رساله دکتری: A Program of Teacher for new state of Pakistan.

دکتر نبی بخش مدتی در سفارتِ پاکستان در دمشق بود و چهار سال در «دانشگاه آنکارا» (ترکیه) و دو سال در «دانشگاه اوساکا» (ژاپن) تدریس کرد. از سالِ 1973 تا 1976 رئیس «دانشگاه سِند» در جامشورو و از 1976 تا 1980 رئیس «دانشگاه بین المللی اسلامی» در اسلام آباد بود. وی همچنین وزیر آموزش و پرورش ایالتِ سِند بود.

در سالِ 1974 استادش- علامه عبدالعزیز مَیمَنی- می خواست کتاب خانه اش را به «بانک ملی پاکستان» بفروشد که پولِ هنگفتی هم پیشنهاد کرده بودند. اما به اصرار دکتر نبی بخش ، که در آن زمان ریاست دانشگاه سِند را بر عهده داشتکتاب خانه نفیسِ علامه مَیمَنی به کتاب خانه دانشگاه سِند فروخته شد.

دکتر نبی بخش به زبان هایِ سِندی، اردو، عربی، فارسی و سراییکی مسلط بود. در حیدرآباد پاکستان «موسسه دکتر نبی بخش خان برای تحقیقاتِ میراث» به یاد او تاسیس شده است. کتاب خانه نفیس او به «آرشیو سِند» در شهر کراچی سپرده شد:

«فهرست دست نویس های عربی و فارسی مجموعه دکتر نبی بخش خان بلوچ»، به کوشش: خضر نوشاهی، زیر نظر: عارف نوشاهی، موسسه نشر فهرستگان، تهران، 1383ش.

نامه های دکتر نبی بخش به زبانِ انگلیسی، سِندی و اردو گردآوری و چاپ شده اند:

- «خطوط دکتر نبی بخش بلوچ»، به کوشش: راشد شیخ، 2011.

- «خطوط مشاهیر به نام دکتر نبی بخش»، به کوشش: راشد شیخ، حیدرآباد، پاکستان، 2015.

از آثار گسترده و مهم دکتر نبی بخش:

- «افسانه هایِ محلی» سرزمین سِند را در 44 جلد تدوین نمود که از سوی «سِندی ادبی بورد» منتشر شد و پس از آن ده کتاب دیگر در این زمینه نوشت با عنوانِ: «رها هیرن کهان».

- تصحیح رساله شاه عبداللطیف بتایی- عارف معروف سِندی- این رساله به زبانِ سِندی است با دکتر نبی بخش با مقایسه 50 نسخه خطّی تصحیح نمود. یک نسخه خطّی در تهران بود که به خاطر آن به ایران سفر نمود.

- فرهنگ 5 جلدی جامع سِندی که از سالِ 1940 تا 1950 به تالیف آن مشغول بود.

- «تاریخ زبان و ادبیاتِ سرزمینِ سِند»

- «تاریخ مختصرِ موسیقیِ سرزمینِ سِند»

- «نیاز همایونی» ترجمه به زبانِ سِندی که در سالِ 1968 از سِندی ادبی بورد منتشر شد.

- مجموعه مقالاتِ او درباره فرهنگ به زبانِ انگلیسی در سالِ 2004 از مرکز پاکستان شناسی، دانشگاه سِند پاکستان منتشر شده است.

- «گلشن اردو» مجموعه مقالات و سخنرانی هایِ وی به زبان اردو، به کوشش: راشد شیخ از دانشگاه سِند در سالِ 2009 چاپ شد.

- «کتاب الجبر و المقابله»، تالیف: الخوارزمی، ترجمه به انگلیسی دکتر آیدین سایل، پیشگفتار از نبی بخش خان بلوچ، شورای ملی هجری، اسلام آباد، پاکستان، 1989.

- «کتاب الجماهیر فی معرفة الجواهر البیرونی»، ترجمه انگلیسی: حکیم محمد سعید، ویرایش و مقدمه از نبی بخش خان بلوچ، شورای ملی هجری، اسلام آباد، پاکستان، 1988.

- «کتاب الحیل»، تالیف: بنو موسی- ترجمه انگلیسی دکتر دونالد هل، پیشگفتار از نبی بخش خان بلوچ، شورای ملی هجری، اسلام آباد، پاکستان، 1989.

- «الجامع بین العلم و العمل فی صناعة الحِیل» تالیف: الجرزی - ترجمه انگلیسی دکتر دونالد هل، پیشگفتار از نبی بخش خان بلوچ، شورای ملی هجری، اسلام آباد، پاکستان، 1989.

دکتر نبی بخش کتاب هایی به زبانِ فارسی، عربی، اردو و سِندی را تصحیح نموده است یا بر نسخه هایِ خطّی که از سِند بدست آمده بودند و از سوی دیگران تصحیح شدند مقدمه مبسوطی نوشته است. در اینجا عنوانِ تصحیحاتِ فارسی و عربی آورده می شود:

- «تحفة الکرام»- زبان: فارسی- تالیف: میر علی شیر قانعی، 1957.

- «دیوان غلام»، زبان: فارسی، تالیف: غلام محمد خان لغاری، سِندی ادبی بورد، جامشورو، پاکستان، 1959.

- «لب تاریخ سِند»، زبان: فارسی، تالیف خدا داد خان، سِندی ادبی بورد، جامشورو، پاکستان، 1959.

- «تاریخِ طاهری»، زبان: فارسی، تالیف: طاهر محمد نسیانی تَتَوی، سِندی ادبی بورد، جامشورو، پاکستان، 1964. (تاریخ سِند در دوره ارغون و تَرخان)

- «لطائف لطیفی»، زبان: فارسی-تالیف: میر عبدالحسین سانگی، تصحیح: نبی بخش خان بلوچ، شاه عبداللطیف بِت شاه ثقافتی مرکز، بِت شاه، پاکستان، 1967.

- «پنج گنج»- تالیف: قادر بخش بیدل، زبان فارسی، تصحیح و ترجمه به زبان سِندی: فقیر صوفی سبحان بخش، با مقدمه: نبی بخش خان بلوچ شاه عبداللطیف بِت شاه ثقافتی مرکز، بِت شاه، پاکستان،1976. متن فارسی همراه با ترجمه سِندی.

- «حاصل النهج»، یعنی خلاصه «نهج التعلم» که مولف پیشتر تالیف کرده بود، زبان: فارسی، تالیف: مخدوم محمد جعفر بن میران بوبکایی، دانشگاه سِند، پاکستان، 1969.

- «فتح نامه سِند» معروف به چَچ نامه، زبان: فارسی، تالیف: علی بن حامد کوفی، موسسه ملی برایِ تحقیقاتِ تاریخی و فرهنگی، اسلام آباد، پاکستان، 1983.

- «تاریخ بلوچی»، زبان: فارسی، عبدالمجید جوکو در سالِ 1803 به شیوه مثنویِ فارسیِ «فتح نامه» عظیم الدین تَتَوی نوشت. براساس نسخه خطّی منحصر به فرد، خضر نوشاهی آن را به زبان اردو ترجمه کرد که مقدمه نبی بخش خان بلوچ در آن است. اصلِ متنِ فارسی در سالِ 1996 در سمینارِ کَلهورا از سوی کمیته سمینار کلهورا در کراچی منتشر شد.

- باقیات از احوال کَلهورا، کتاب جداگانه ای نیست. از 1950 تا 1965 منابع آن را از کتاب خانه های مختلف گردآوری نمود. مالیاتِ محصولات مختلف زمین هایِ مختلف، آمار درآمدها، اسناد سرزمینِ سِند. در سالِ 1996 در سمینار کلهورا در کراچی منتشر شد.

- بیگلار نامه- تالیف ادراکی ای بیگلاری- درباره زندگی نامه امیری از دوره ترخان - امیر شاه قاسم بیگلارو (درگذشت: 1019). با مقایسه سه نسخه خطّی ، سِندی ادبی بورد، جامشورو، پاکستان، 1980.

- «تکملة التکملة» مقالات الشعرا است، تذکره شاعرانِ فارسی گوی دوره آخر در سرزمین سِند، دانشگاه سِند، 2007.

- «جامع الکلام فی منافع الانام- تالیف: الشیخ عبدالله بن محمد السِندی، تصحیح: نبی بخش خان بلوچ، سِندی ادبی بورد، جامشورو، 2006. (نامه های عربی و فارسی علمایِ کرام در سرزمینِ تَتّه از توابع سِند در قرن 12 هجری)

- «نُتف من شعر ابی عطا»، زبان: عربی، سِندی ادبی بورد، جامشورو، پاکستان، 1961.

- «غرة الزیجات»، تالیف: ابوریحان البیرونی، موسسه سِندشناسی، جامشورو، پاکستان، 1973.

این شماره مجله «ادبیات» را از اینجا دانلود کنید:

http://pal.gov.pk/adabiyaat/