آفتاب آمد دلیل آفتاب...

یداله کابلی‌خوانساری یکی از بزرگ‌ترین شکسته نویسان و خوشنویسان معاصر ایرانی است که تاکنون تحولات بسیاری را در این هنر سترگ به وجود آورده است.

 نمایشگاه «راه خورشید» با اشعاری از حضرت «مولانا» مزین شده است، دلیل این انتخاب را بگویید و اینکه اشعار او چه امکانی را برای هنرمندان خوشنویس فراهم می‌کند؟ 
شخصیت حضرت مولانا با جاذبه‌های معنوی و عرفانی‌ای که در شعر، ادب و علاوه‌بر آن عرفان داشته، دارای پیچیدگی‌های بسیار عمیقی است، به همین خاطر دارای شخصیتی با ابعادی متفاوت است. برای درک هر کدام از این ویژگی‌ها باید غور و تعمق بسیار کرد. درواقع هر کدام از وجوه شخصیتی این شاعر بزرگ و بلندمرتبه، منشاء تحولات و در عین حال تابندگی در حلقه شعر و همچنین شوریدگی است. او بخشی از آنچه می‌اندیشیده را در ابیات و اشعار خود نمایان کرده است که می‌توان آن را؛ چه در اثر فاخر غزلیات شمس و چه در مثنوی معنوی مشاهده کرد. این دو اثر هر کدام دارای جاذبه‌های بسیار خاصی هستند برای کسانی که تشنه معرفتند. به این طریق بدون‌شک آنان می‌توانند از این چشمه جوشان بهره برده و سیراب شوند. حضرت «مولانا» با آن شوری که در دیوان کبیر خود ارائه داده، به نوعی فصل‌الخطاب عشق، عاطفه و تخیل را در شعر و غزل فارسی برای تشنگان وادی معرفت فراهم آورده است. از آن طرف اندیشه این اسطوره معرفت، برای تمام دنیا مایه الهامات فراوان است. 

  در این میان هنر خوشنویسی چه بهره‌ای می‌تواند از این گنجینه بزرگ ادبی و عرفانی ببرد؟ 
نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که هنر خوشنویسی نیز همواره به‌عنوان یک هنر معنوی مطرح بوده و در این میان از سرچشمه معنا سیراب شده است. هنرمندانی که در این عرصه مشغول فعالیت هستند، این توفیق را یافته‌اند که در این عرصه با بهره‌مندی از افکار بلند و آسمان خیال او در میان اولیا و سرآمدان سخن به بالندگی و شکوفایی و توفیق بزرگ دست پیدا کنند. یعنی در حالی که به نوعی تمامی شاعران بزرگ در این میان نقش دارند، بدون شک نقش حضرت مولانا بسی گسترده‌تر است.

 
  به نظر شما در حال حاضر اتفاقی که شایسته اشعار مولانا بوده، در زمینه خوشنویسی رخ داده است؟ 
به هر حال آثار این شاعر بزرگ در تمام قرون توسط اساتید بزرگ و آنان که تشنه معرفت بوده‌اند، به صورت نفیس ارائه‌شده و بسیاری از بزرگان این هنر، در کتاب‌آرایی اشعار مولانا همت گماشته‌اند. این اتفاق به‌خصوص درباره دیوان غزلیات شمس این شاعر رخ داده و بسیاری از کسانی که در زمینه خوشنویسی فعال بوده‌اند، آثار مهمی از این شاعر بزرگ را خلق کرده‌اند. اما از آنجایی که منبع شعرهای مولانا بسیار لایتناهی است، همچنان جا دارد. اشعار او این امکان را به ما می‌دهند تا هنرمندانی که در عرصه خوشنویسی فعالیت می‌کنند، از آن بهره‌های بیشتری ببرند و ذوق و سلیقه خود را در اشعار او به کار برند تا به این وسیله ارادت خود را به این شاعر بزرگ نشان دهند. 

  درباره نمایشگاه «راه خورشید» بگویید؟ 
موسسه «اکو» با برنامه‌ریزی و اهداف بلند و همچنین مدیریتی فهیم و ارزشمند، همواره چشم‌انداز زیبایی را برای معرفی فرهنگ و هنر کشور در نظر گرفته است. در این میان با همکاری کشورهای عضو اکو، نمایشگاه‌های متعددی را در زمینه خوشنویسی برپا کرده است. این نمایشگاه نیز می‌تواند نقش مهمی در معرفی هنر خوشنویسی ایران و همچنین اشعار مولانا داشته باشد، به‌خصوص اینکه قرار است این نمایشگاه در چند کشور مختلف به اجرا درآید که این مساله به اهمیت کار می‌افزاید. هنرمندانی که در این نمایشگاه حضور دارند، امیدوارند بتوانند رسالت تاریخی خود را در معرفی آرمان‌های ارزشمند سرزمین ایران به جا آورند؛ اقدامی که به نظر می‌رسد قابل انجام است، به‌خصوص اینکه معرفت تابناک مولانا و خلاقیت هنرمندان خوشنویس به این موضوع کمک می‌کند. 

  این نمایشگاه قرار است در چه کشورهایی برگزار شود؟ 
قونیه و افغانستان ازجمله کشورهایی هستند که قرار است این نمایشگاه در آنجا برگزار شود این اتفاق بدون‌شک می‌تواند نقش مهمی در معرفی و نمایش شعر و هنر ایران‌زمین داشته باشد. به این وسیله هم این شاعر بزرگ را به این دو کشور بیش از پیش خواهیم شناساند و هم خوشنویسی را. این در حالی است که این برنامه همراه با زیرمجموعه‌های مختلفی است و قرار است برنامه‌های کارگاه‌های عملی و نظری و ورک‌شاپ‌هایی نیز در آن انجام شود که همین مسائل بیشتر ما را به اهدافی که در این زمینه داریم، خواهند رساند. 

  فکر نمی‌کنید از این طریق می‌توان نوعی جواب به کشورهای مدعی از جمله ترکیه داد که می گویند شاعر بزرگ ما یعنی مولوی از آن سرزمین برخاسته است؟ 

به نظر می‌آید که در این رابطه باید از کلام خود مولانا بهره جست که می‌فرماید: «آفتاب آمد دلیل آفتاب». کسی که کوچک‌ترین اطلاعی از زندگی مولانا داشته باشد، این مساله را می‌داند که اجداد وی خراسانی بوده‌ و او عشق و علاقه بسیاری به زبان و شعر فارسی داشته است. نباید این نکته را فراموش کرد که مهم نیست آنها به چه چیزی فکر می‌کنند و گمان‌شان بر این است که او شاعری از ترکیه است و ما گمان می‌کنیم که او شاعری است ایرانی، مهم این است که بدانیم حضرت مولانا با احساسی برگرفته از سرزمین ایران اشعار خود را عرضه کرده و عارفی ایرانی محسوب می‌شود. ضمن آنکه ترک‌ها نسبت به همه هنرهای ایرانی چنین تصوری دارند و می‌خواهند همه آنها را از آن خود کنند. آنها حتی تلاش‌هایی نیز کرده‌اند تا هنر خوشنویسی را به‌نفع خود مصادره کنند. 

  و در این میان چه باید کرد؟ 
مشکلی که در این زمینه وجود دارد فرهنگی است که باید تلاش کرد مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، برطرف شود. ما سال‌های بسیاری است که به مفاخر بزرگ ایرانی‌مان هیچ توجهی نداشته‌ایم و این در حالی است که سرزمین ایران دارای تاریخ و پشتوانه عظیم فرهنگی و هنری است و تا زمانی که مدیریت کلان‌فرهنگی ما خاموش بنشیند، مشکلاتی از این دست رخ خواهد داد و دیگر کشورها چنین ادعاهایی را مطرح خواهند کرد. ما باید بیش از گذشته، دغدغه حفظ ریشه‌ها و بزرگان خود را داشته باشیم. به‌طور قطع در این میان، هر اندازه که از این ستارگان تابناک تجلیل بیشتری انجام شود، اقتدار و عظمت تاریخ در سرزمین‌مان بیشتر خواهد شد. 

  انتخاب اشعار برای خوشنویسی از چه طریقی انجام می‌شود؟ 
من فکر می‌کنم که در هنر خوشنویسی رسم بر این است که هرکس با توجه به ذوق و سلیقه و معرفت خود اشعاری را انتخاب می‌کند و می‌نویسد. انتخاب اشعاری که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده، به این شکل بوده که اساتیدی که در این رشته فعالیت می‌کنند، جنس احساسات‌شان با کدام غزل هماهنگ است.
یکی از قابلیت‌هایی که هنرمندان خوشنویس دارند، این است که با تامل در آثار مولانا زیباترین ابیات این اقیانوس شعر و ادب را انتخاب می‌کنند و یکی از ویژگی‌هایشان زبده‌گزینی شعر و مضمون است که هرکدام از این آثار به‌عنوان نخبه ادبی مطرح است. من خودم این شعر مولانا را با عنوان «بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست» در سه تابلو عرضه و در هر تابلو یک بخش از آن را نمایان کرده‌ام. امروز در تمام دنیا به حفظ ارزش‌های انسانی و موجودیت انسانی فکر می‌کنند. این شعر می‌تواند زیباترین دلبستگی را به پدیده‌های خلقت نمایش دهد. اشعار او مثل گلستانی است که هر کس گل مطلوب خود را در آن می‌چیند. 

 درباره‌ی شیوه تلفیقی‌تان در خط شکسته هم توضیح می‌دهید؟
امروزه هیچ‌کس در این دنیای پیشرفته و محصور در تکنولوژی، مکاتبات و مراسلات خود را به شیوه گذشته انجام نمی‌دهد. من به‌عنوان کسی که حدود ۴۰ سال پیش، اولین معلمی و آموزش را در خط شکسته شروع کردم، به این موضوع رسیدم که شیوه گذشته که شیوه کتابت بود دیگر به کار نمی‌آید و این مرا متوجه نگاه تازه‌ای ساخت که باید به ابعاد تزئینی و انتزاعی این هنر بیشتر بپردازم. در این دوران باید پذیرفت که خوشنویسی در روند دنیای گسترده و به‌خصوص دنیای هنر، با شکل عظیمی در هر جایی به ایفای نقش در جهان امروز می‌پردازد. گمان می‌کنم ما باید نظام آموزشی و بهره‌وری از این دستاورد فرهنگی را با تاثیر‌پذیری از همه فرهنگ‌ها ارائه دهیم. بنابراین مساله نوجویی و نو‌آوری همواره‌ در ذهن من دغدغه مهمی بوده است. نسل پویایی که ما در این دو سه دهه اخیر شاهد آن هستیم نسلی هستند که با شکوفایی و گسترش این هنر روبه‌رویند. پس اگر بخواهیم کار تازه‌ای را در این روزگار عرضه کنیم ناگزیر هستیم با چشم‌اندازهای جدیدی این هنر را عرضه کنیم. خط شکسته این قابلیت را دارد که با توجه به زیبایی‌ها و گستردگی بسیار زیادی که در هندسه خود داراست، کاربردهای زیادی را در موضوعیت نمایشگاهی عرضه کند. بنابراین نگاهی که به خط شکسته کرده‌ام یک نگاه‌آزاد است. من احساس می‌کنم باید نسبت به خط شکسته با فضاها، ترکیب‌ها و به‌خصوص با قابلیت‌هایی که این خط دارد در ارائه آثار هنری از تکرار و تقلید دوری کنیم و جریان تازه‌ای را به نگاه و چشم زیباپسندان عالم عرضه کنیم.

گفت‌وگو:‌ سما بابایی