نگاهی به شهر باستانی میلتوس

میندروس سرریز شد، مزارع به زیر آب فرو رفت، محصولات پوسید و از بین رفت... علاوه بر این بندر را با گل و لایی که حمل می‌کرد مسدود کرد و ارتباط شهر را از دریا قطع کرد... میندروس روزها آرام نگرفت... بدین ترتیب برای اولین بار در تاریخ، دادگاهی بین انسان و خدا تشکیل شد.

 

امروز برنامه خود را با یک داستان اسطوره‌ای آغاز کردیم. میندروس ذکر شده در داستان، رودخانه مندرس بزرگ است. کسانی که از آن به عنوان خدا شکایت می‌کردند نیز مردم میلتوس (ملط) بودند...

 

مندرس بزرگ بزرگترین رودخانه آناتولی غربی است که به طول 550 کیلومتر به دریای اژه می‌ریزد... در طول تاریخ، مندرس از یک طرف به زمین‌های حاصلخیز جان بخشیده و از طرف دیگر مکانی که به دریا می‌ریزد را با آبرفت پر کرده و سبب دور شدن شهرها از دریا شده و با سرریز شدن غالبا به محصولات آسیب رسانده است. به همین دلیل است که هرودوت مورخ، مندرس بزرگ را "رودخانه در حال جریان" می‌نامد. نام "میندر" یعنی "پیچ و خم" که به موتیفی مانند هزارتوی در هم تنیده شده، داده می‌شود، از این پیچ و خم یعنی مندرس بزرگ نشات گرفته است. امروز درباره هلن‌ها، تمدن بزرگی که در زمین‌های کشاورزی حاصلخیز در نزدیکی رودخانه مندرس در آناتولی غربی تأسیس شده است، برای شما سخن خواهیم گفت.

 

 

 

هلن‌ها پس از مرگ اسکندر در آناتولی حکومت کردند... تا رسیدن رومی‌های مقیم ایتالیا... وقتی رومی‌های ایتالیا در صدد گسترش سرزمین‌های خود برآمدند، شروع به تصرف سرزمین‌های خارج از کشور خود کردند. ایالت‌های شهر که در مدتی کوتاه سواحل دریای مدیترانه و اژه را تصرف کردند، سهم خود را از این سیاست توسعه‌طلبانه گرفتند. شهرهای هلنیستی مانند برگاما (پرگامون)، ازمیر (اسمیرنا)، فوچا، دیدیم (دیدما)، افس و آیدین (ملط) از مراکز مهم فرهنگی، مذهبی و تجاری در آناتولی غربی هستند، که یکی پس از دیگر تحت حاکمیت رومی‌ها درآمد.

 

میلتوس (ملط) شهری بسیار قدیمی و بزرگ بود که در منطقه‌ای بسیار وسیع گسترش یافته و کلانشهر زمان خود بود. در نتیجه غارت ایرانیان ویران شد و سپس بر اساس یک طرح جدید دوباره احداث شد. این طرح یک طرح ساده اما کاربردی به نام "شبکه" یا "تخته شطرنجی" بود که خیابان‌های آن با زاویه 90 درجه تلاقی داشتند. "طرح شهر به شکل شبکه" که هنوز هم در بسیاری از شهرهای اروپا و آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد و به عنوان یکی از برنامه‌های اساسی شهرسازی پذیرفته می‌شود، برای اولین بار توسط تمدن هلن شرقی اجرایی شد. شخصی که این مدل را طراحی کرده و از آن استفاده کرد، هیپوداموس اهل میلتوس یعنی آیدین است.

 

 

 

ورزشگاه‌ها و یا ژیمنازیوم‌ها، مهمترین مراکز این شهرها بودند. ژیمنازیوم‌ها ساختمانهای ساده‌ای با حیاط‌های بزرگ بودند که مردم می‌توانستند دور هم جمع شده، معاشرت کرده و ورزش کنند. اینجا یک سازمان اساسی برای رشد جسمی و روحی جوانان بود که شامل پیست دو و میدانی، اتاق ابزار، محل استحمام و توالت بود. ژیمنازیوم‌ها به دلیل وجود اتاقهای حمام نیز از اهمیت بالایی برخوردار بودند زیرا بهداشت شخصی در تمدن هلن بسیار ارزشمند بود. آنها معتقد بودند که اگر به نظافت خود توجه نکنند با خشم یک خدا یا الهه روبرو خواهند شد. با گذشت زمان، مدل ژیمنازیوم‌ها توسعه یافت و به حمامهایی با مخازن آب و وانهای مرمر تبدیل شده و به عنوان پیشگامان حمامهای رومی شناخته شد.

 

هلن‌ها نه تنها به نظافت شخصی بلکه به تمیزی محیط نیز اهمیت می‌دادند. آنها در برنامه‌های شهر خود به این موضوع توجه می‌کردند که شرایط حمل و نقل آب تمیز و کثیف را فراهم کنند. آنها خیابان‌ها را سنگفرش کرده، کانال‌های تخلیه، آبراه‌ها، سیستم‌های فاضلاب و توالت ساختند. در نتیجه کاوش‌های انجام شده در شهرهای هلنیستی، لوله‌های آب ساخته شده از خاک یا سرب، بسیاری از مخازن و چاه‌ها کشف شد. به ویژه در شهرهای بزرگی مانند میلتوس یا آیدین، آب از مخازن به خانه‌ها‌، ژیمنازیوم‌ها و فواره‌ها از طریق لوله‌ها توزیع می‌شد.

 

"زندگی با آب شروع شد"

 

این کلمات متعلق به تالس که به عنوان اولین نفر از هفت حکیم فلسفه و یونان باستان در تاریخ ثبت شده می‌باشد... شاید شما تالس را به عنوان یک متفکر یا یک ریاضیدان می‌شناسید. اشتباه نمی‌کنید! تالس امروز به دلیل قضیه‌های ریاضیاتی که به نام خودش است، شناخته می‌شود. اما امروز قصد داریم جنبه متفاوت و کمتر شناخته شده‌ای از او را برای شما بازگو کنیم.

 

تالس به جای توضیح پدیده‌های طبیعی با خدایان انسان شکل، سعی کرد از طریق مشاهدات به واقعیت‌ها برسد. اثرات حالت جامد، مایع و گازی آب را بر طبیعت بررسی نمود. در نتیجه این مشاهدات، او ادعا کرد که همه چیز با آب شروع می‌شود. وی می‌گفت آب یک ماده مرده نیست، بلکه می‌تواند به هر شکلی درآمده و از آنجایی که می‌تواند به همه جا برسد، تأثیر مهمی در موجودات زنده و غیر زنده دارد. او آب را به عنوان جوهر واحدی که سراسر جهان هستی را فراگرفته است مسلم فرض کرد. همانطور که از ارسطو آموختیم، تالس ادعا می‌کند که آغاز و پایان همه چیز از آب نشات می‌گیرد و دوباره به آب برمی‌گردد. به گفته وی، آب اولین عنصر ماده و منشأ همه چیز بود و زمین قطعه خاکی است که روی آب شناور می‌باشد.

 

گفته می‌شود که هدف تالس کمک به دریانوردی و کشاورزی با بررسی آب و هوا و جهان بوده است و به ملوانان توصیه کرده است که به جای تعقیب خرس بزرگ، با راهنمایی خرس کوچک مسیر را پیدا کنند. این متفکر مشهور به دلیل مطالعات نظری و عملی به عنوان "اولین مهندس آب" شناخته می‌شود. چرا تالس این عنوان را به خود اختصاص می‌دهد؟

 

بگذارید به طور مختصر و بدون ورود به جزئیات فنی توضیح دهیم: در جنگهای علیه پادشاه پرس، زمانی که پادشاه لیدی نتوانست با ارتش خود از رودخانه سرخ عبور کند، از تالس کمک خواست. تالس خندقی عمیق حفر کرد، بستر رودخانه را با کانالی به شکل نیم‌دایره جایگزین تا ارتش به راحتی از رودخانه تقسیم شده عبور کند. او دلایل طغیان رودخانه نیل را توضیح داد... و البته او مطالعات تئوریک زیادی درباره آب دارد. همه اینها باعث شد تا تالس به عنوان اولین مهندس هیدرولیک تاریخ شناخته شود.

 

تالس در واقع ارتفاع اهرام مصر را به وسیله سایهٔ آنها اندازه‌گیری کرد و آن از راه مشاهدهٔ زمانی بود که سایهٔ ما مساوی بلندی قامت ما است. او همچنین اثر جاذبه آهنربا را مطالعه کرده و و معتقد بود که آهن‌ربا دارای روح است زیرا آهن را حرکت می‌دهد. تالس اهل کجا بود که به ریاضیدان، ستاره‌شناس، مخترع و مهندس معروف است‌، ایده‌ای ندارید؟ درست مانند هیپوداموس که اولین طرح شهرسازی را که ذکر کردیم کشف کرد، تالس از شهر هلنیستی میلتوس یا آیدین در منطقه اژه است...

 

به دلیل آبرفتهایی که رودخانه مندرس بزرگ حمل می‌کند، میلتوس که در آن دوران یک شهر بندری مهم بود، امروزه بسیار دور از دریا قرار دارد. اگر مایل به دیدن این شهر معروف باستان هستید، تئاتر باشکوه میلتوس یکی از نمونه‌های برجسته معماری یونان-روم از شما استقبال خواهد کرد. در نزدیکی تئاتر، نیمفوم‌هایی وجود دارد که توزیع آب به شهر را فراهم می‌کرد. نیمفوم‌ها در واقع چشمه‌های مقدس دو یا سه طبقه‌ هستند. از دهان مجسمه‌هایی که دارد آب می‌ریزد و به پریان دریایی اهدا شده است. آبی که از طریق قنات به شهر می‌رسید در مخازن جمع‌آوری شده و آب دو این چشمه باشکوه را تامین می‌کردند. این آب به کمک کانال‌ها در مناطق مختلف شهر توزیع می‌شد. یکی دیگر از سازه‌های مهم آب در میلتوس، حمام فاوستینا است... این حمام یکی از بزرگترین حمام‌های رومی در آناتولی است که دارای قسمت‌های سردآبه، گرمابه و اتاق‌های رختکن و استخر است.

 

ما در مورد هلن‌ها، یکی از مهمترین تمدنهای دوره تأسیس در آناتولی غربی و میلتوس یک شهر هلنیستی که از بسیاری جهات برجسته است، صحبت کردیم. هنگام بازدید از این شهر، داستان افسانه‌ای ما در مورد مردم میلتوس که از رود مندرس که با طغیان باعث وارد شدن خسارات زیادی به شهر شده، در دادگاهی که برای اولین بار در تاریخ بین انسان و خدا ایجاد شده، شکایت کردند در گوشه ذهنتان شما را همراهی خواهد کرد.