کتاب لغتنامه ترکی آذربایجانی که جلد اول آن به سرپرستی احد بیوته تهیه و تالیف شده، به مدخل حرف آ اختصاص یافته است و نخستین منبع قابل اتکایی به شمار میرود که فرصتی برای آشنایی با زبان و فرهنگ منطقه آذربایجان به علاقهمندان در ایران ارایه میکند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی اکو به نقل از ایرنا، چنان که در مقدمه کتاب به قلم آیتالله سید حسن عاملی نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اردبیل نیز مورد اشاره قرار گرفته است، زبان هر ملتی آیتی از آیات روشن خداوندی است و لذا حفظ زبان، پاسداشت آیات الهی و هر تکاپویی برای ترسیم جمال لغات، تلاشی توحیدی است.
امروزه زبانها با ۲ تهدید بزرگ مواجهاند؛ نخست مرگ برخی لغات نفیس و عتیق که گذشتگان با ذوق سلیم و روح لطیف آنها را وضع کردهاند و دوم لغات دخیل است که بلای ویرانگر و آفت بزرگ برای خلوص زبانها است.
شوربختانه در منطقه آناتولی با هجمه شدید لغات دخیل که از زمان انقلاب حرف در ترکیه آغاز شد و ورود لغات فرنگی از انگلیسی، فرانسوی، یونانی و روسی به ترکی آناتولی به طرز فاحشی این زبان را تحقیر نمود و بن مایههای آن را فرو ریخت.
در جمهوری آذربایجان، لغات روسی و در ایران، واژگان فارسی تبارمندی این زبان را نشانه رفته است؛ با این حال سالمترین گویش این زبان، گویش آذری و به ویژه گویش ناب عشایر دشت مغان و قرهداغ است.
فرهنگ ملی و هویت ایرانی همواره در طول تاریخ بر پایه تنوع اقوام و زبانها به مثابه رنگین کمانی از تفاوتها شکل گرفته و توجه به زبانها و گویشهای محلی نه تنها تضعیف زبان رسمی نیست، بلکه تامین کننده زیربنای امنیت و انسجام ملی است.
بر این اساس به منظور ارجگذاری آیات الهی، میراث تمدنی کشور، جلوگیری از انقراض زبانهای زنده اقوام ایرانی، ارتقای همبستگی ملی و تقویت حس تعلق هویتی اقوام ایران، جلوگیری از هجمه فرهنگی عظیم نیز خواست عمومی در راستای حفظ و احیای این میراث گرانبها، طرح تدوین لغتنامه ترکی آذربایجانی با معیار قرار دادن لهجه و گویش عشایر مغان، به منظور حفظ لغات و اصطلاحات رایج و بینیاز ساختن گویشوران ترک زبان از بهکارگیری لغات ناموس و بیگانه انجام شد.
چنان که نگارنده نیز تاکید کرده، هدف این طرح گردآوری مجموعهای علمی و حرفهای است که در بطن آن مدخل، معنی، شواهد ادبی و تصویری، جایگاه دستوری، ریشه و تلفظ لغات یکجا آورده شود و به عنوان یک مجموعه کامل و یک مرجع جامع در اختیار علاقهمندان، صاحبنظران و به ویژه گویشوران قرار گیرد.
زبان ترکی از سویی همانند زبان فارسی گاه با واژههایی همراه میشود که با وجود نگارش یکسان، معنا و کاربردی متفاوت دارند که چنین کتابی میتواند برای آشنایی بیشتر مخاطبان غیر ترکزبان با این واژهها و کاربرد آنها کمک حال باشد.
این کتاب که برای تسهیل بهرهبرداری مخاطبان بر اساس ترتیب حروف الفبای فارسی تنظیم گشته، از حرف آ /A/ به عنوان اولین حرف صدادار ترکی آذربایجانی آغاز شده است و با واژه آیینماق /Ayinmaq/ به معنای روشن شدن، نور دیدن، به هوش آمدن، از خواب بیدار شدن و گذراندن دوران نقاهت به پایان میرسد.
البته افزون بر گردآوری واژگان، فراهم آوردن ضربالمثلها، تشبیهات، استعارات، مجازات، ریشهیابی کلمات، تدوین فقهاللغه و جداسازی قیاسیات از سماعیات، ارائه معیار برای قیاسیات، خطاهای عامه، نوادر و ... کارهای علمی بسیار گسترده و دامنهداری است که باید در آینده روی یکایک این موضوعات صورت گیرد.
کتاب لغتنامه ترکی آذربایجانی در ۳۹۲ صفحه از سوی انتشارات محقق اردبیلی روانه بازار شده است.