نشریه اوراسیا ریویو در یادداشتی نوشت: کشورهای آسیای میانه در نشست اخیر خود علاوه بر موضوعاتی همچون کرونا و کنترل طالبان بر افغانستان به موضوع مهم دیگری هم اشاره کردند که توسط رییس جمهور قزاقستان برای تشکیل کارگروهی جهت محافظت از منابع آب این حوزه مطرح شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی اکو به نقل از ایرنا ، در این مقاله نوشته "ویلدر آلخاندرو سانچز" تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک مناطق پساشوروی آمده است: دیدار اوایل ماه اوت سران کشورهای آسیای میانه در ترکمنستان به موضوعاتی از قبیل پاندمی کووید-۱۹ و تبعات امنیتی ناشی از احیای کنترل طالبان بر افغانستان پرداخت. بعلاوه، یک پیشنهاد جالب مطرح شد که کاملا با چالشهای امروز منطقه مرتبط است: قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان پیشنهاد تشکیل یک کارگروه در سطح معاون وزیر و یک کنسرسیوم منطقه ای با هدف ارتقای همکاری منطقه‌ای برای محافظت از منابع ارزشمند آبی را مطرح کرد .
مسائل آبی در آسیای مرکزی
آسیای مرکزی رابطه پیچیده ای با آب دارد که این میراثی به جا مانده از زمان اتحاد شوروی است که با ساختن سد جریان رودخانه‌ها را تغییر داد تا پروژه‌های بزرگ آبیاری کشاورزی را اجرا نموده و مزارع پنبه را توسعه بدهد. نتیجه این اقدامات توسعه بیابان‌ها و ضربه فاجعه‌بار به آب‌های دریاچه آرال است.
سه دهه پس از کسب استقلال از شوروی، همچنان مساله آب به شدت بر ژئوپلتیک منطقه تاثیر می‌گذارد. "جنگ‌های آب" معروف بین کشورهای بالادست (قرقیزستان و تاجیکستان) با کشورهای پایین دست (قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان) در چند دهه گذشته تحلیل شده است. با این حال شایان ذکر است که آب بطور واقعی و متاسفانه به کاتالیزوری برای مناقشه تبدیل شده است. این مساله بطور واضح در ماه آوریل-مه گذشته نمایان شد، زمانی که برخوردی بین قرقیزستان و تاجیکستان بر سر منابع آبی روی داد. دهها نفر بر سر این کالای ارزشمند کشته شدند. این وضعیت به علت تغییرات آب و هوایی و فقدان یک سیاست مشترک آب در آسیای مرکزی به این زودی بهبود نخواهد یافت.
توکایف در ترکمنستان چه پیشنهادی داد؟
قزاقستان در سالهای اخیر سخت تلاش کرده است تا از محیط زیست خود محافظت نماید از جمله باقی مانده دریاچه آرال را نجات بدهد، دریاچه ای که بین قزاقستان و ازبکستان مشترک است. دولت قزاقستان همچنین علاقمند به محافظت از اکوسیستم برای توسعه اکو-توریسم است.
توکایف در سخنرانی خود گفت که قزاقستان قصد دارد با اتکا به فناوری و دیجتال‌سازی ۱۱۹ آبراهه در مجموع به طول ۳ هزار کیلومتر تا حد ۲ میلیارد متر مکعب آب را ذخیره کند. به بیان دیگر، پیشنهادهایی که رئیس جمهور قزاقستان مطرح کرد در خلاء روی نداده، بلکه ادامه سیاست‌های آبی است که نورسلطان در داخل کشور در حال اجرای آنها است.
توکایف در اجلاس ۶ اوت بطور مشخص پیشنهاد ایجاد یک کارگروه خاص از معاونان وزیر برای بحث درباره موضوعات آب را داد. او توضیح داد که این کارگروه می‌تواند راه‌حلهایی متضمن سود متقابل برای همه با در نظر گرفتن نیاز همه بخشهای اقتصادی ایجاد نماید.
او به همین شکل پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم بین‌المللی آب و انرژی را در آسیای مرکزی مطرح و خاطرنشان کرد این کنسرسیوم پیشنهادی منافع همه کشورهای منطقه را در زمینه برق آبی، آبیاری و اکولوژی هماهنگ خواهد کرد.
رئیس دولت قزاقستان بعلاوه بهبود و ارتقای "صندوق بین‌المللی برای نجات دریاچه آرال" IFAS را مطرح کرد. این صندوق ماموریت بسیار متنوعی دارد. بر اساس وبسایت آن، هدف اصلی این صندوق تامین فاینانس و اعتبار مالی اقدامات و برنامه‌ها و پروژه های عملی مشترک برای نجات دریاچه آرال است.
در نهایت رئیس جمهور توکایف مساله احیای توافقنامه درباره استفاده از آب و منابع انرژی رودخانه "سیردریا" را مطرح کرد که در سال ۱۹۹۸ تصویب شده است.
این سند بر استفاده از آب و منابع انرژی رودخانه "نارین" Naryn در زیر ذخایر "توکتوغول" Toktogul تمرکز دارد و به تصویب دولتهای قزاقستان ، قرقیزستان و ازبکستان رسیده است. اصلاحیه‌ای برای گنجاندن تاجیکستان نیز روز ۱۹ ژوئن ۱۹۹۸ تصویب شد.
آیا آسیای مرکزی می‌تواند برسر ذخایر کمیاب آب همکاری کند؟
در پاسخ به این سوال که آیا پنج دولت آسیای مرکزی می‌توانند در نهایت و با موفقیت در پروژه‌های ذخیره‌سازی آب همکاری کنند، باید گفت هر پنج کشور اولویت‌های مهم دیگری مانند ظهور طالبان در افغانستان و تاثیرات این مساله بر امنیت منطقه و همچنین ادامه پاندمی کرونا دارند. با این حال تاثیرات تغییرات آب و هوایی را دیگر نمی‌توان نادیده گرفت و قابل تقدیر است که رئیس جمهور توکایف پیشنهادهایی برای رسیدگی به مسائل آب در منطقه مطرح کرده است. اگر راه حل‌های نوآورانه اجرایی نشوند، این نگرانی در سالها و دهه‌های آینده صرفا بدتر خواهد شد. متاسفانه درگیری‌های اخیر بین نیروهای امنیتی و غیرنظامیان نشان می‌دهد که تا رسیدن به همکاری‌های قوی فاصله وجود دارد.
بعلاوه به اشتراک گذاشتن منابع آبی در بین این پنج کشور ممکن است تبعاتی فراتر از منطقه داشته باشد. یک نمونه این نگرانی گسترده است که دریاچه بالخاش قزاقستان ممکن است به آرال بعدی تبدیل شود چرا که رودخانه "ایلی" رودخانه‌ای که از چین به سمت دریاچه مزبور جریان دارد در حال منحرف شدن است تا به پروژه‌های آبیاری و کشاورزی در قلمرو چین یاری برساند. اگر پنج کشور آسیای میانه بتوانند راهی برای همکاری برای اشتراک موثر پیدا کنند، نورسلطان و پکن هم می‌توانند.
ذخیره‌سازی آب در آسیای مرکزی یک مساله پیچیده و حساس است و وضعیت به علت تاثیرات مخرب تغییرات آب و هوایی صرفا بیشتر مشکل‌ساز خواهد شد.
از این رو خارج از تصور نیست که شاهد اختلافات جدید بین کشورهای بالا دست و پایین‌دست در آینده‌ای نزدیک باشیم بخصوص اگر خشکسالی‌ها بیشتر بشود. همکاری تنها راه و کلید رسیدن به راه حل‌های غیر خشونت آمیز است.