میر سید علی همدانی معمار جاده ابریشم فرهنگی

علامه اقبال لاهوری در باره میر سیید علی همدانی سروده است:

سید السادات، سالار عجم دست او معمار تقدیر اُمَم

تا غزالی درس ﷲ هو گرفت ذکر و فکر از دودمان او گرفت

مرشدِ آن کشورِ مینو نظیر میر و درویش و سلاطین را مُشیر

خطّه را آن شاہ دریا آستین داد علم و صنعت و تهذیب و دین

آفرید آن مرد، ایرانِ صغیر با ھنرهای غریب و دلپذیر

یک نگاہ او گشاید صد گرہ خیز و تیرش را به دل راهی بدہ

در حقیقت میر سید علی همدانی( 714 - 786 هجری قمری -1335 -1407 میلادی) در تاریخ ادب و فرهنگ و عرفان ایرانی اسلامی نقش منحصر به فرد و کم نظیر دارد که با اندیشه پویا و آرای ناب و بشردوستانه در قلب و اذهان پیروان ادیان و مذاهب گوناگون منطقه ماوا گرفته است. این عارف و دانشمند وارسته با افکار و اشعار روشن که آکنده از تفاهم و تعامل و گذشت و مصالحه است به انسان ها پیام توحید و اخوت و یکدلی و مودت را به ارمغان آورد و علت محبوبیت او در میان مردم ایران و افغانستان و شبه قاره و آسیای مرکزی همین گفتمان تساهل و مدارا بوده است که با گذشت بیش از شش صد سال از ولادت ایشان اهمیت و ارزش خویش را گم نکرده بلکه بیشتر نموده است. جا دارد مانیفست او را که مارا به زندگی مسالمت آمیز و همزستی مملو از مروت و مدارا فرا می خواند در اینجا قرائت نمایم:

هر که ما را یاد کرد ایزد مر او را یار باد

هر که ما را خوار کرد از عمر برخوردار باد

هر که اندر راه ما خاری فکند از دشمنی

هر گلی از باغ وصلش بشکفد بی خار باد

در دو عالم نیست ما را با کسی گرد و غبار

هر که ما را رنجه دارد، راحتش بسیار باد

معروف ترین آثار این دانشمند از اینها عبارت می باشد: ذخیرة الملوک، مشارب الاذواق،. الصطلاحات الصوفیه، مرآة التابئنین، مکتوبات امیریه، کتاب السبعین، رساله فتحیه، رساله مشکل حل، واردات، مناجات، مودة القربی - اربعین، اوراد فتحیه، روضت الفردوس، علم القافیه، رساله فتوتیه، منازل السائرین ، رساله درویشیه، مکارم اخلاق، ذکریه ، ده قاعده، رساله نوریه، شرح قصیده فارضیه.

هانری کربن، مستشرق غربی معتقد است: "همدانی آغازگر راه نوینی است که در صورت نشر آثارش، فلاسفه می توانند چشمداشت بسیاری به آثار همدانی داشته باشد؛ همچنین جدای از آثار علمی بسیاری از محققان و مورخین بر این باورند که رواج و گسترش بسیاری از هنرها در کشمیر از جمله ثمرات حضور سید علی همدانی و هنرمندان همراهش بوده است که به هر جا می رفت در برابر تربیت و تادیب شاگردان زیاد به مردم آنجا هنر های مختلف را آموزش می داد.

میر سید محمد طالقانی، میر سید حسین سمنانی، شیخ زین العابدین نیشابوری، سید جمال الدین عطایی، سید محمد کاظم معروف به سید قاضی، شیخ رکن الدین شیرازی و برهان الدّین بغدادی به عنوان شاگردان خاصه میر سیدعلی همدانی در کتب ذکر شده اند.

میر سید علی همدانی در زمان خود با نیت خالص و منصفانه و عاری از هر گونه غرض و عوض به تبلیغ دین اسلام پرداخت و به همین دلیل دعوتش را مردم منطقه ی عظیم لبیک گفتند و به آیین او گرویدند و فکر می کنم در روزگار آشفته ما به این افکار نیاز عمیق داریم. در واقع میر سید علی همدانی جاده ابریشم فرهنگی را بنیان نهاد که به هیچ وجه جایگاه و ارزش خویش را از دست نخواهد داد.